Odpowiedzialność uzupełniająca pracodawcy

Odpowiedzialność oznacza we wszystkich dyscyplinach prawniczych zasadę ponoszenia przez podmiot przewidzianych prawem ujemnych konsekwencji za zdarzenia lub stany rzeczy podlegające ujemnej kwalifikacji normatywnej i przypisywalne prawnie określonemu podmiotowi w danym porządku prawnym. „Uzupełniać” znaczy natomiast tyle co „uczynić zupełnym, kompletnym, dodając to, czego brakuje; dopełnić (dopełniać)”. Z obu przytoczonych znaczeń wysnuć należy wniosek, iż słowo to może być użyte jedynie w sytuacji gdy istnieje jakiś byt, który czyni się kompletnym w następstwie dodania tego czego brakuje. Takie też znaczenie słowa „uzupełniać” zakorzenione jest powszechnie w różnych dziedzinach nauk prawnych. Pomimo jednak nie budzącej wątpliwości definicji zwrotu „uzupełniać”, dookreślającego odpowiedzialność w przypadku całego terminu odpowiedzialność uzupełniająca pracodawcy rozważać można różne rozumienie tego pojęcia głównie w zależności od tego w stosunku do czego owa odpowiedzialność ma być uzupełniająca. W pierwszej kolejności przyjąć można, iż ów zwrot dookreślający dotyczy odpowiedzialności pracodawcy jako instytucji. Pojęcia tego zatem w tym znaczeniu używać należy dla stosowania przepisów Kodeksu cywilnego w przypadkach, gdzie brakuje regulacji w przepisach prawa pracy (przykładowo sytuacja taka zachodzi gdy szkoda jest następstwem błędnego pouczenia o przysługującym prawie). Przyjęcie takiego rozumienia pojęcia odpowiedzialności uzupełniającej pracodawcy nie wskazuje wcale na to, iż odpowiedzialność taka musiałaby zmierzać do pełnego naprawienia szkody – nie jest to warunek sine qua non uczynienia regulacji instytucji odpowiedzialności pracodawcy zupełną. Co trzeba podkreślić, istotą tak rozumianej uzupełniającej odpowiedzialności pracodawcy nie byłoby pełne naprawienie szkody, ale uzupełnienie regulacji tak aby powstał zupełny zbiór odpowiedzialności majątkowej pracodawcy jako instytucji. Można również przyjąć, iż owa odpowiedzialność jest uzupełniająca w stosunku do przepisów normujących instytucję odpowiedzialności pracodawcy. W tym znaczeniu terminu tego należałoby używać w przypadku przepisów przewidujących odpowiedzialność majątkową pracodawcy z tym zastrzeżeniem, iż taka odpowiedzialność nie może prowadzić do pełnego naprawienia szkody bo wtedy nie pozostaje nic do uzupełnienia. Przy takim rozumieniu omawianego pojęcia odpowiedzialność uzupełniająca pracodawcy umożliwia pełne naprawienie szkody. Podkreślić należy, iż drugą stroną przyjęcia tej koncepcji byłoby wykluczenie możliwości używania tego terminu w przypadku dochodzenia od pracodawcy na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego pełnego naprawienia szkody w przypadku gdy pierwotnie zobowiązanym do świadczenia odszkodowawczego lub quasi-odszkodowawczego był inny podmiot niż pracodawca. Wykluczałoby to zatem nazywanie w ten sposób czynności dochodzenia na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego świadczeń z tytułu wypadku przy pracy ponad świadczenia uzyskane z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na podstawie przepisów ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jednolity: Dz. U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze zm.). Zgodnie z kolejną koncepcją można by przyjąć, iż odpowiedzialność uzupełniająca to stosowanie zasad odpowiedzialności cywilnej w prawie pracy. Każdy zatem przykład pełnej odpowiedzialności pracodawcy należałoby rozumieć w tym sensie jako odpowiedzialność uzupełniającą. Przyjęcie takiego rozumienia tego terminu oznaczałoby m.in. objęcie zakresem „odpowiedzialności uzupełniającej” odpowiedzialności odszkodowawczej pracodawcy z tytułu mobbingu i dyskryminacji wedle reguł Kodeksu pracy. Przyjęcie jednak jednej z trzech wyżej wskazanych koncepcji rozumienia pojęcia odpowiedzialność uzupełniająca pracodawcy w niniejszej pracy nie byłoby prawidłowe a to z uwagi na to, iż prowadziłoby do niepotrzebnych komplikacji. Praca ma za cel analizę instytucji odpowiedzialności uzupełniającej pracodawcy. Nieodpowiednim zatem wydawało się nadawanie temu terminowi nowego znaczenia (innego niż powszechnie przyjmowanego). Przyjęcie pierwszego ze wskazanych znaczeń zmuszałoby do prowadzenia rozważań nad przypadkami niebudzącymi większych kontrowersji – stosowania przepisów Kodeksu cywilnego w tych przypadkach gdy nie ma żadnej regulacji. Przyjęcie natomiast, iż odpowiedzialność jest uzupełniająca w stosunku do przepisów instytucji odpowiedzialności pracodawcy powodowałoby konieczność pominięcia odpowiedzialności na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Trzecia z przedstawionych możliwości skutkowałaby koniecznością analizy wszystkich przypadków pełnej odpowiedzialności pracodawcy, a ponadto prowadziła by do błędnego utożsamiania pełnej odpowiedzialności z odpowiedzialnością uzupełniającą – pojęcia te używane są w doktrynie niezależnie od siebie i tożsame ich rozumienie byłoby sprzeczne logicznie. Biorąc to wszystko pod uwagę, prawidłowe jest moim zdaniem uznanie, że zwrot dookreślający „uzupełniająca” dotyczy samego terminu „odpowiedzialność”, a zatem nacisk kładzie się na szkodę i jej naprawienie, natomiast „pracodawca” w tym pojęciu oznacza jedynie podmiot odpowiedzialny. Przyjęcie takiego rozumienia tego pojęcia oznacza możliwość używania go do sytuacji charakteryzujących się w następujący sposób: 1. istnieje pierwotnie jakiś podmiot odpowiedzialny za szkodę; 2. owa odpowiedzialność nie jest pełna; 3. owa odpowiedzialność może ale nie musi spoczywać na pracodawcy; 4. pracodawca jest obowiązany naprawić szkodę w całości ponad ową pierwotną odpowiedzialność. Tak rozumianą odpowiedzialność uzupełniającą pracodawcy wyróżnić można w inny jeszcze sposób. Mianowicie prowadząc klasyfikację sytuacji, w których dochodzi do odpowiedzialności pracodawcy. W pierwszej kolejności ową odpowiedzialność podzielić należy dychotomicznie, według kryterium miejsca regulacji, na odpowiedzialność na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego i na podstawie innych przepisów (niecywilnoprawną). Następnie odpowiedzialność na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego podzielić należy według kryterium stosowania przepisu Kodeksu cywilnego, statuującego odpowiedzialność na przepisy stosowane wprost i posiłkowo na podstawie art. 300 k.p. Wreszcie otrzymany zbiór odpowiedzialności pracodawcy na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego stosowanych posiłkowo na podstawie art. 300 k.p. podzielić należy według kryterium czy przepis Kodeksu cywilnego służy uzupełnieniu braku regulacji (stanu nieunormowania) czy też uzupełnieniu regulacji istniejącej (stanu częściowej regulacji). W myśl przedstawionego rozumowania za odpowiedzialność uzupełniająca pracodawcy uznaję w dysertacji odpowiedzialność na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego stosowaną na podstawie art. 300 k.p. celem uzupełnienia regulacji istniejącej (częściowej regulacji). Takie rozumienie wskazanego pojęcia najlepiej oddaje znaczenie jakim posługuje się doktryna i judykatura nazywając w ten sposób zarówno odpowiedzialność pracodawcy na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego odpowiednio stosowanych z mocy art. 300 k.p. w przypadku dochodzenia naprawienia szkody ponad limity wskazane w przepisach prawa pracy, jak i w przypadku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej gdy szkoda przewyższa świadczenia uzyskiwane z ubezpieczenia społecznego. Niniejsza praca poświęcona jest tak rozumianej odpowiedzialności uzupełniającej pracodawcy. Podstawowym problemem badawczym, który należało poddać analizie była kwestia możliwości obciążenia pracodawcy wskazaną odpowiedzialnością. Ponadto w pracy zbadano przypadki w których judykatura opowiedziała się za dopuszczalnością owej odpowiedzialności. Przedstawiono również wnioski dotyczące sposobu jej stosowania ukształtowanego przez orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego. Tytułowe zagadnienie było jak dotąd podejmowane w piśmiennictwie wycinkowo w formie artykułów i glos. Wnioski natomiast prezentowane w judykaturze wymagały syntetycznej oceny. Z tych względów rozważania podjęte w niniejszej pracy zmierzały do wypełnienia luki w istniejących badaniach. Układ pracy podyktowany jest charakterem badanej materii. Koniecznym było przedstawienie podstawowych uwag na temat cywilnej odpowiedzialności odszkodowawczej jako takiej; odpowiedzialności majątkowej pracodawcy uregulowanej w Kodeksie pracy; konstrukcji odesłania do odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu cywilnego z art. 300 k.p. a także analizy samej praktyki dopuszczającej ową odpowiedzialność uzupełniającą. W pierwszym rozdziale omówiono w sposób syntetyczny i w zakresie koniecznym dla pracy instytucję cywilnej odpowiedzialności odszkodowawczej a także uporządkowano system pojęć. W dalszej części przeprowadzono systematykę odpowiedzialności majątkowej pracodawcy na podstawie przepisów Kodeksu pracy. Jako kryterium tej systematyki przyjęto zakres obowiązku naprawienia szkody – czy jest on limitowany, czy też naprawieniu podlega pełna szkoda. Dodatkowo, rozważono charakter każdego z omawianych świadczeń. Następnie oceniono limitowanie odpowiedzialności pracodawcy przez pryzmat zasad sprawiedliwości społecznej. Analiza ta pozwoliła odpowiedzieć na pytanie czy limitowanie odpowiedzialności pracodawcy powinno być uznane za zasadę prawa pracy. Drugi rozdział poświęcony został wykładni art. 300 k.p. Został on w dużej mierze oparty na bogatym w tym zakresie dorobku doktryny. Problematyka posiłkowego stosowania przepisów Kodeksu cywilnego do stosunku pracy jest na tyle istotna dla zagadnienia odpowiedzialności uzupełniającej, że pominięcie jej omówienia byłoby nieprawidłowe. Nie sposób bowiem prowadzić rozważań nad uzupełniającą odpowiedzialnością pracodawcy – a więc nad rozszerzaniem odpowiedzialności przez korzystanie z zasad odpowiedzialności właściwych dla Kodeksu cywilnego – bez analizy przedmiotowego artykułu. Przepis ten omówiono zgodnie z budową modelowej normy odsyłającej. Podstawowy problem, który w następstwie prowadzonych w tym rozdziale rozważań wymagał odpowiedzi to problem dopuszczalności odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu cywilnego w przypadku tak zwanej regulacji częściowej. Dalsza część pracy – rozdział trzeci – poświęcona została badaniu przypadków, w których judykatura dopuszcza uzupełniającą odpowiedzialność pracodawcy. Celem „oczyszczenia przedpola”, rozważony został wpływ ewentualnego występowania w prawie pracy konstrukcji szkody szczególnej i jej wpływu na charakter odpowiedzialności. W rozdziale czwartym przeprowadzono analizę dopuszczalności odpowiedzialności uzupełniającej z innej jeszcze perspektywy – a mianowicie przez pryzmat stosowanego reżimu odpowiedzialności cywilnej. W pierwszej części rozdziału uwagi koncentrują się na możliwości kwalifikacji danych zdarzeń jako czynów niedozwolonych. Następnie rozważany jest charakter odpowiedzialności w przypadku stosowania deliktowego reżimu odpowiedzialności. W rozdziale przedstawione zostały również generalnie wnioski na temat stosowania deliktowego reżimu odpowiedzialności w prawie pracy. W pracy wykorzystano metodę analizy dogmatycznej. W niewielkim zakresie posłużono się również metodę historyczną, głównie dla zaprezentowania, jak zmieniała się odpowiedzialność pracodawcy z tytułu wypadku przy pracy w polskim porządku prawnym poczynając od ustawy z dnia 28 marca 1933 r. o ubezpieczeniu społecznym. Temat pracy jest poświęcony analizie specyfiki polskiej regulacji prawnej. W konsekwencji, nie było potrzeby zamieszczania odniesień prawnoporównawczych. Jak już podkreślono, podstawowym problemem badawczym i zarówno głównym celem pracy była odpowiedź na pytanie czy w obecnym stanie prawnym tak rozumiana odpowiedzialność uzupełniająca jest dopuszczalna. Przeprowadzona analiza doprowadziła do wniosku, iż stosowanie odpowiedzialności uzupełniającej pracodawcy w sposób wskazywany w orzecznictwie, a także popierany przez znaczącą część doktryny nie znajduje podstaw w obecnym stanie prawnym. Teza ta stanowi wynik badań nad tak rozumianą odpowiedzialnością uzupełniającą, analizowaną zarówno przez pryzmat systemu majątkowej odpowiedzialności pracodawcy uregulowanej w Kodeksie pracy, artykułu 300 Kodeksu pracy jak również przez pryzmat instytucji cywilnej odpowiedzialności odszkodowawczej, jej charakteru i właściwości. Zaprezentowana analiza roszczeń odszkodowawczych przysługujących pracownikowi przeciwko pracodawcy, przeprowadzona z punktu widzenia wysokości obowiązku naprawienia szkody, pozwala na przyjęcie tezy, iż limitowanie odpowiedzialności majątkowej pracodawcy stanowi de lege lata regułę ogólną. Wydaje się, iż stanowi ona nadal zasadę majątkowej odpowiedzialności pracodawcy na podstawie norm Kodeksu pracy. Pogląd ten osłabia dodana w drodze implementacji dyrektyw unijnych regulacja poświęcona mobbingowi i naruszeniu zasady równego traktowania. Roszczenia powiązane z tymi regulacjami są jednak szczególnymi wyjątkami wprowadzonymi do ustawodawstwa z uwagi na ich związek z godnością człowieka. Zaznaczyć również należy, iż rozważania nad charakterem kolejnych świadczeń majątkowych pracodawcy prowadzą do wniosku, iż w grupie świadczeń nazywanych w Kodeksie pracy „odszkodowaniami” – wbrew utartemu w prawie cywilnym znaczeniu – można wyróżnić zarówno odszkodowania sensu stricto jak i świadczenia majątkowe niebędące odszkodowaniami (do których prawo nie powstaje w związku z wystąpieniem szkody), a nawet świadczenie wzajemne z umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy. W świetle przedstawionych wniosków, sformułowano tezę że to nie odszkodowania są limitowane ale odpowiedzialność pracodawcy. Również argumenty aksjologiczne zdają się potwierdzać ten pogląd – ograniczenie obowiązku odszkodowawczego stanowi w tym zakresie rozsądny kompromis między wymaganiami reżimu cywilnej odpowiedzialności odszkodowawczej a potrzebą ochrony pracownika. Rozważania zawarte w rozdziale drugim pracy dały podstawy dla wyrażenia przekonania, iż konstrukcja zamieszczona w art. 300 k.p. miała na celu po pierwsze – uniknięcie powtarzania w tym Kodeksie regulacji zawartych w Kodeksie cywilnym (Kodeks pracy nie zawiera przecież części ogólnej), po drugie – wypełnianie ewentualnych, nieprzewidzianych przez ustawodawcę luk, co bardzo istotne – wyłącznie luk konstrukcyjnych. W żadnym razie nie powinno być mowy o posiłkowym stosowaniu przepisów Kodeksu cywilnego w przypadku wystąpienia luki aksjologicznej, luki de lege ferenda. Różnica pomiędzy stwierdzeniem luki konstrukcyjnej i luki aksjologicznej polega na tym, iż identyfikacji luki konstrukcyjnej dokonuje się poprzez neutralne aksjologicznie stwierdzenie braku zupełności regulacji, natomiast luka aksjologiczna, jest luką, która powstaje w drodze porównania istniejącego zbioru norm ze zbiorem, który według porównującego istnieć powinien. Podkreślenia wymaga, iż „sprawą” w rozumieniu art. 300 k.p. jest pojedyncza sprawa. Ze „sprawą” nie można utożsamiać zagadnienia czy instytucji. W przypadku, gdy niektóre aspekty instytucji czy zagadnienia są uregulowane a inne nie – badać należy każdą sprawę z osobna. Przy takim ujęciu problemu dojść należy do wniosku, iż w przypadku takiego „częściowo nieuregulowanego zagadnienia” pewne sprawy w rozumieniu art. 300 k.p. są uregulowane a inne są nieuregulowane całkowicie. Biorąc powyższe pod uwagę uznaję, iż każdorazowe twierdzenie o istnieniu regulacji częściowej jest zarazem twierdzeniem o istnieniu luki aksjologicznej, co wyklucza możliwość odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu cywilnego w takim przypadku. Konkludując, oceniając problem dopuszczalności odpowiedzialności uzupełniającej przez pryzmat konstrukcji art. 300 k.p. dojść należy do wniosku, iż jest ona wykluczona. Pomimo wskazanych argumentów, przesądzających w istocie o niedopuszczalności odpowiedzialności uzupełniającej, nie sposób nie dostrzegać orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego, a co za tym idzie niewłaściwym byłoby zakończenie rozważań w tym miejscu. W konsekwencji należało poddać analizie przypadki gdy judykatura dopuszcza posiłkowe stosowanie przepisów Kodeksu cywilnego na podstawie art. 300 k.p. w przypadku uzupełniania tak zwanej regulacji częściowej (a więc uzupełniania regulacji istniejącej). Celem ustalenia, które konkretnie przypadki należy poddać badaniu, wpierw należało rozważyć, czy w prawie pracy występuje, znana prawu cywilnemu, konstrukcja szkody szczególnej. Termin ten jest używany w przypadku unormowania obowiązku naprawienia konkretnego rodzaju szkody w szczególny sposób. Inny rodzaj szkody powstałej w następstwie tego samego zdarzenia podlega naprawieniu na podstawie przepisów „ogólnych” - rozumianych jako przepisy cywilnej odpowiedzialności odszkodowawczej. Przeprowadzone badania doprowadziły do wniosku, iż konstrukcja szkody szczególnej jest znana prawu pracy - odpowiedzialność pracodawcy z tytułu niewydania w terminie lub wydania niewłaściwego świadectwa pracy a także odpowiedzialność pracodawcy za krzywdę związaną z rozstrojem zdrowia z tytułu mobbingu uregulowana jest właśnie w ten sposób. Prowadzi to do wniosku, iż w tych przypadkach posiłkowe stosowanie przepisów Kodeksu cywilnego, mające na celu naprawienie innej szkody nie jest odpowiedzialnością uzupełniającą w rozumieniu przyjętym w niniejszej pracy – przepisy te bowiem stosuje się do sprawy nieuregulowanej. Co należy podkreślić, przyjęcie istnienia konstrukcji szkody szczególnej w prawie pracy nie oznacza generalnego odwrócenia relacji regulacji Kodeksu pracy do Kodeksu cywilnego, a rozumowanie takie jest jedynie konsekwencją przyjęcia prezentowanego w niniejszej pracy rozumienia pojęcia „sprawy” z art. 300 k.p. – naprawienie szkody szczególnej jest pojedynczą sprawą a co za tym idzie jest to sprawa unormowana, natomiast naprawienie innej szkody jest sprawą nieunormowaną. Następnie analizie poddane zostały przypadki, w których judykatura dopuszcza odpowiedzialność uzupełniającą pracodawcy, to jest rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia i wypadek przy pracy. Co się tyczy rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia, badania doprowadziły do wniosku, iż najbliższą charakterologicznie świadczeniu określonemu w art. 58 k.p., instytucją prawa cywilnego jest kara ustawowa uregulowana w art. 485 k.c. Biorąc zatem pod uwagę, iż w następstwie stosowania przez art. 300 k.p. przepisów Kodeksu cywilnego, stosować należy najbliższą charakterologicznie instytucję prawa cywilnego uznać należy, że w przypadku przyjęcia, że sprawa dotycząca owego quasi-odszkodowania jest nieunormowana, przy spełnieniu pozostałych przesłanek z art. 300 k.p., stosować należy odpowiednio przepis o karze ustawowej (art. 485 k.c.). Gdyby oceniać to świadczenie wyłącznie przez pryzmat reguł rządzących odszkodowaniami cywilnoprawnymi, dojść by należało do wniosku, iż dochodzenie odszkodowania ponad limity określone w tym przepisie jest dopuszczalne w przypadku gdy szkoda została wyrządzona umyślnie – wynika to nie tyle z luki w regulacji (występowania sprawy nieunormowanej w rozumieniu art. 300 k.p. nie sposób uzasadnić) co z generalnej zasady braku możliwości wyłączenia odpowiedzialności za szkodę spowodowaną umyślnie. Wydaje się jednak, iż świadczeń przysługujących na podstawie przepisów Kodeksu pracy nie należy oceniać jedynie przez pryzmat regulacji cywilnoprawnych. Podsumowując świadczenie quasi-odszkodowawcze uregulowane w art. 58 k.p. – przyjmując kategorie właściwe prawu cywilnemu – jest odpowiednikiem kary ustawowej. Jest zatem rozwinięciem odpowiedzialności kontraktowej – a co za tym idzie nie sposób przyjąć, iż odpowiedzialność w tym zakresie jest nieuregulowana w rozumieniu art. 300 k.p. Co się tyczy odpowiedzialności pracodawcy z tytułu wypadku przy pracy, przeprowadzona analiza doprowadziła do wniosku, iż brakuje podstaw dla stosowania przepisów Kodeksu cywilnego na podstawie art. 300 k.p. do świadczeń z ustawy wypadkowej. W pierwszej kolejności podkreślić należy, iż w ustawie o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych jak i w pozostałych regulacjach poświęconych ubezpieczeniom społecznym brakuje generalnego odesłania, na kształt art. 300 k.p., do prawa cywilnego. Ponadto niedopuszczalne jest stosowanie przepisów Kodeksu cywilnego do ustawy wypadkowej korzystając z art. 300 k.p. Przejście takie było dopuszczalne z teoretycznego punktu widzenia za czasów obowiązywania ustawy wypadkowej z 1975 r. – z uwagi na to, iż przyjmowano, że ubezpieczenia społeczne są częścią prawa pracy – obecnie nie budzi żadnych wątpliwości, że ubezpieczenia społeczne stanowią odrębną, w pełni autonomiczną gałąź prawa. Co szczególnie wyraźnie należy podkreślić - odrębną od prawa pracy. W drugiej kolejności zaznaczyć należy, iż analiza relacji pomiędzy wskazanymi ustawami prowadzi do wniosku, iż to ustawa wypadkowa jest regulacją ogólną. Ponadto sprawa świadczeń przysługujących pracownikowi na podstawie art. 2371 k.p. jest uregulowana całościowo. Również argumentacja na podstawie wykładni historycznej a także argumenty aksjologiczne nie są przekonywujące. Odnośnie wykładni historycznej, podkreślić trzeba, iż bezdyskusyjne wydaje się, że stan prawny oceniać należy przez pryzmat przepisów istniejących a nie domniemanych intencji ustawodawcy, które nie zostały wyrażone w materiale normatywnym. To że skreślenie art. 40 w ustawie z 1975 r., a zatem brak regulacji, otwierało drogę do dochodzenia cywilnych roszczeń nie powinno prowadzić do wniosku, że skoro w obecnej regulacji również nie ma normy przyzwalającej albo zakazującej na stosowanie przepisów Kodeksu cywilnego, to należy obecny stan prawny interpretować tak jak za czasów obowiązywania poprzedniej regulacji. Rozumowanie takie zdaje się nie brać pod uwagę woli ustawodawcy. Odnośnie natomiast do argumentów aksjologicznych – wydaje się, że argumenty przemawiające za dopuszczalnością owej odpowiedzialności równoważone są przez negatywne następstwa takiego stanu. W wyjątkowo ciężkich przypadkach naruszenia obowiązków bhp istnieje przecież w systemie prawa instrument prowadzący do naprawienia szkody po stronie pracownika bez potrzeby uciekania się do cywilnej odpowiedzialności odszkodowawczej (możliwość nałożenia obowiązku naprawienia wyrządzonej szkody w postępowaniu karnym, gdy naruszenie przez pracodawcę obowiązków z zakresu bhp jest tak daleko idące, że naraża pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowia). Na problem dopuszczalności odpowiedzialności uzupełniającej spojrzeć należało z jeszcze innej perspektywy – a mianowicie przez pryzmat stosowanego reżimu odpowiedzialności cywilnej. Orzecznictwo Sądu Najwyższego w zasadzie jednolicie opowiada się za stosowaniem deliktowego reżimu odpowiedzialności cywilnej. Pociąga to za sobą bardzo daleko idące konsekwencje. W pierwszej kolejności podkreślić należy, iż twierdzenie, że sprzeczne z prawem rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia, a także zaniedbanie obowiązku zapewnienia przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków pracy z natury jest czynem niedozwolonym budzi wątpliwości z punktu widzenia teorii prawa cywilnego. W konkretnych okolicznościach danego przypadku niewykluczone jest zakwalifikowanie danego zdarzenia jako czynu niedozwolonego – wymaga to jednak wykazania, iż naruszony został obowiązek o charakterze powszechnym. Znacznie jednak poważniejszym problemem z punktu widzenia spójności systemu prawa jest zachowanie uzupełniającego charakteru omawianej odpowiedzialności przy stosowaniu przepisów reżimu deliktowego. Uzupełniający charakter omawianej odpowiedzialności przejawia się w tym, iż dochodzenie naprawienia szkody na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego poprzedzać musi wystąpienie z powództwem na podstawie przepisów Kodeksu pracy albo o świadczenia z ustawy wypadkowej. Taki warunek kłóci się z cechami konstrukcyjnymi reżimu deliktowego. Nie sposób bowiem ograniczyć odpowiedzialność z tytułu czynu niedozwolonego (za szkodę wyrządzoną z winy umyślnej) w ten sposób, że możliwość dochodzenia naprawienia szkody warunkuje się wytoczeniem wpierw innego powództwa. Pomimo tego judykatura potwierdza uzupełniający charakter omawianej odpowiedzialności, uzasadnione jest to jak można sądzić tym, iż przyjęcie poglądu o dopuszczalności wytoczenia powództwa na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego zamiast lub przed zakwestionowaniem zgodności z prawem rozwiązania umowy o pracę przez pracodawcę przez odpowiednie powództwo mające oparcie w przepisach Kodeksu pracy pozbawiałoby w istocie sensu istnienie norm prawa pracy o odpowiedzialności stron stosunku pracy w tym zakresie (odpowiednio zamiast lub przed wystąpieniem o świadczenia z ustawy wypadkowej). Uważam, iż konstruowanie odpowiedzialności uzupełniającej w oparciu o przepisy reżimu deliktowego pociąga za sobą następstwa, których zatrzymanie odbywa się ze szkodą dla spójności systemu prawa w ogólności (uzależnienie, wbrew art. 473 § 2 k.c., możliwości dochodzenia odszkodowania od wcześniejszego wytoczenia powództwa w oparciu o przepisy Kodeksu pracy/wystąpienia o świadczenia z ustawy wypadkowej). Co trzeba zaznaczyć, odpowiedzialność deliktowa powstaje w następstwie naruszenia obowiązku powszechnego a zatem nie ma znaczenia, że wyrządzającego szkodę z poszkodowanym łączy inny stosunek prawny. Prowadzi to do sformułowania tezy, że przepisów owej odpowiedzialności nie należy stosować przez art. 300 k.p. ale samoistnie. Dokonując syntezy przedstawionych tez dojść należy do wniosku, iż konstrukcyjnie odpowiedzialność uzupełniająca powinna być budowana wyłącznie na podstawie odpowiednio stosowanych przepisów o odpowiedzialności kontraktowej. Ponadto w następstwie przeprowadzonych badań przedstawiono tezę, iż wysokość świadczeń przewidzianych w Kodeksie pracy nie odpowiada dzisiejszym realiom gospodarczym. Wydaje się jednak, że szersze dopuszczenie możliwości żądania od pracodawców odszkodowań na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego nie jest z tego punktu widzenia rozwiązaniem dobrym. W konsekwencji może bowiem doprowadzić do pogorszenia sytuacji pracowników – zwiększanie bowiem ryzyka związanego z byciem pracodawcą prowadzić może między innymi do ucieczki tych podmiotów od pracowniczego zatrudnienia.

Legal term „employers supplementary liability” is ambiguous. In result of conducted research it is defined in this dissertation as liability on the basis of Civil Code provisions due to article 300 of the Labour Code. This definition is made in order to supplement existing partly-regulated legal definitions. Above stated comprehension on this legal term is considered the optimal definition composing of the doctrine and judicature views. The main research topic was the matter of possibility of employers liability due to indicated legal rules. Moreover this paper contains the examples in which the judiciary stated in favor of such liability. This research is also dedicated to main conclusions of the practical usage of topic legal rules in the Constitutional Tribunal and Supreme Court judicature. The structure of this paper is a result of the topic matters characteristics. It became necessary to provide the basic remarks on the matter of civil compensation liability, employers liability regulated in the Labour Code, the legal remitter construction from article 300 of the Labour Code stating that provisions from the Civil Code should be applied accordingly and also the practice of applying the topic supplementary liability. The first chapter refers to abridged (and done in necessary scope) description of the civil compensation liability – it also orders the definitions used in research. Next part of this paper is dedicated to methodizing employers compensation liability in the Labour Code. It also refers to limiting the employers liability due to principles of social justice. This analysis led to answering the question if limiting employers liability rule should be considered as the Labour law rule. Second chapter is dedicated to Labour Code article 300 interpretation. This legal provision was described due to construction of model remitter legal provision. The basic problem that needed to be addressed in consequence of this chapter deliberations was the acceptability of applying the Civil Code provisions accordingly in case of, so called, partial regulation. Next part of this paper, the third chapter – is dedicated to researching the cases in which the judicature allows the employers supplementary liability. In order to purify the paper environment the possible influence of legal provision dedicated to specific damage legal construction and its relation with the liability character was considered. Chapter four refers to analysis of acceptability of supplementary liability in another perspective – due to civil liability legal institution. This paper mainly uses the dogmatic analysis method. The historic method is also used in lesser scope. Papers topic is dedicated to analysis of specification of Polish legal provisions. Conducted research led to conclusion that applying the employers supplementary liability in judicature and also in the way supported partly by the doctrine has got no justification in current state of legal rules. This thesis is a result of research on supplementary liability, analyzed in view of employers material liability regulated in Labour Code, article 300 of the Labour Code as well as the legal institution of civil compensation liability, its character and properties. Presented analysis of employee compensation claims against the employer was conducted in the view of the scope of damage compensation and allows to believe that limiting the employers material liability is de lege lata the general rule. It also seems that in the Labour Code the employers material liability has a rank of legal rule. Analysis conducted in the second chapter were the basis for conviction that in any case there is no possibility of supplementary appliance of Civil Code provisions in case of axiological legal gap. Above stated research also indicated that every statement pointing the partial regulation is at the same time the statement of axiological legal gap what leads to situation when Civil Code provisions cannot be used. In conclusion, the assessment of acceptability of supplementary liability based on article 300 of the Labour Code is always negative. Despite the indicated arguments, decisive, in fact, on the inadmissibility of subsidiary liability, it is impossible not to notice the Constitutional Court and the Supreme Court judicature, and thus would be the inappropriate to end of the discussion in this place. As a result, the cases where judicature allows auxiliary application of the Civil Code should be analyzed on the basis of usage of the article 300 of the Labour Code when filling in the so-called partial legal regulation (thus complementing the existing regulation) - this is a termination of employment without notice or an accident at work. As to the termination of the contract of employment without notice, research has led to the conclusion that the characteristically nearest provision referred to article. 58 of the Labour Code, is the institution of civil statutory penalty is regulated in article 485 of the Civil Code. It is therefore an extension of contractual liability - and thus it cannot be assumed that responsibility in this regard is not regulated within the meaning of article 300 of the Labour Code. As regards to the employers liability for an accident at work, the analysis led to the conclusion that there is no basis for the application of the provisions of the Civil Code (on the basis of article 300 of the Labour Code) to the Act of 30 October 2002 on social insurance against accidents at work and occupational diseases. The issue of admissibility of subsidiary liability should be looked at from yet another perspective - namely, through the prism of applicable civil liability regime. The case law of the Supreme Court essentially uniformly advocates the use of tort liability regime. The complementary nature of discussed responsibility is manifested in the fact that investigation damages under the provisions of the Civil Code must preceded by filling legal action under the provisions of the Labour Code or the provision of the so called law of accident. Such a condition interferes with the main features of tort regime. Thus it is not possible to limit liability in tort (for damage caused willfully) in such way that the possibility of claiming compensation for the damage is determined by firstly bringing another legal action. In addition, the analysis of the nature of tort liability leads to the argument that the rules of this responsibility should not be used under the article 300 of the Labour Code but as self-contained provisions. When conducting the synthesis of presented arguments, one should also come to the conclusion that structurally, the complementary responsibility should be built only on the basis of properly applied contractual liability rules. In addition, as a result of conducted research, the study presented the argument that the amount of benefits provided for in the Labour Code does not correspond to today's economic realities. However, it seems that the wider allowance of the possibility of claiming the employers compensation under the provisions of the Civil Code is not good solution from this point of view.