Wpływ programów prewencyjnych na poziom bezpieczeństwa lokalnego

Zapobieganie przestępczości stanowi jedno z najważniejszych zadań demokratycznego państwa prawnego odpowiedzialnego za ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego. Przy realizacji tego zadania publicznego doniosłe znaczenie odgrywają programy prewencyjne, jako szczególne formy prawnego działania. Głównym celem rozprawy doktorskiej była ocena wpływu programów prewencyjnych na poziom bezpieczeństwa społeczności lokalnej, poprzez pomiar ich skuteczności i efektywności. Przedmiotem badań objęto powiatowe programy prewencyjne opracowywane przez komisje bezpieczeństwa i porządku publicznego, które powstały lub funkcjonowały w latach 2011–2015 w powiatach o największym i najmniejszym natężeniu przestępczością w RP. W rozprawie opracowano modelowe wskaźniki mierzalności realizacji zadań opisanych w programach prewencyjnych oraz wskaźniki osiągania zakładanych w nich celów. Dzięki przeprowadzonym badaniom literatury, aktów prawnych i własnych doświadczeń, autor stworzył model struktury programu prewencyjnego, opierający się przede wszystkim na kryterium skuteczności i efektywności realizacji celu głównego programu. Wyniki badań jednoznacznie wskazują, że podejmowane czynności profilaktyczne mogą nie przynosić zakładanych korzyści w wymiarze społecznego poczucia bezpieczeństwa, a nawet zwiększać skalę zjawisk patologicznych. Tym samym nakłady przeznaczane na zapobieganie przestępczości, przy programach prewencyjnych tworzonych bez określenia metod pomiaru skuteczności, a często również przy braku rzeczywistych efektów społecznych, świadczą o nieracjonalnej gospodarce finansami publicznymi.

Programy prewencyjne odgrywają znaczącą rolę w obszarze bezpieczeństwa i porządku publicznego. Dlatego też, wpływ programów na bezpieczeństwo, rozumiany jako ich skuteczność i efektywność, ma decydujące znaczenie przy określaniu nakładów finansowych, materialnych i osobowych przeznaczanych na ich realizację. Stąd też istotnego znaczenia nabierają również metody tworzenia, realizacji i ewaluacji programów, a także końcowego ich rozliczania. Dotychczas w naukach o bezpieczeństwie i naukach pokrewnych nie zostały określone uniwersalne wskaźniki jakościowe potwierdzające osiągnięcie zakładanych celów programów prewencyjnych. W wyniku przeprowadzonych badań nad powiatowymi programami zapobiegania przestępczości oraz ochrony bezpieczeństwa obywateli i porządku publicznego opracowano metodę pomiaru skuteczności programu opartą na wskaźnikach zrealizowania zadań oraz osiągnięcia celu oraz opracowano wzorcową strukturę efektywnego programu prewencyjnego. Ponadto ustalono, że decydujące znaczenia dla określenia wpływu działań prewencyjnych na bezpieczeństwo ma precyzyjne określenie celów, które zakłada się do osiągnięcia poprzez realizację poszczególnych zadań. Metodyka oceny skuteczności i efektywności programów i projektów prewencyjnych, jak i modelowa struktura programu prewencyjnego mogą zostać wykorzystane przez administrację państwową oraz samorządową, organizacje pozarządowe, a także służby i formacje realizujące zadania z zakresu bezpieczeństwa i porządku publicznego.