Kinestetyczne mechanizmy wytwarzania mowy. Zależności czynnościowo-morfologiczne

Układ orofacjalny, umożliwiający ekspresję mowy, jest zespołem morfologiczno-czynnościowym, który stanowi funkcjonalną całość. Badania pokazują, że morfologia tego układu wpływa na funkcje w nim przeprowadzane, a funkcje wpływają na morfologię. Podstawowymi funkcjami biologicznymi, realizowanymi w tym rejonie, są tzw. funkcje prymarne: pozycja spoczynkowa układu orofacjalnego oraz ustna faza połykania (nazywana w pracy przełykaniem). Przypuszcza się, że funkcje te stanowią prototypowe wzorce ruchowe dla artykulacji. Zaburzenia tych funkcji będą skutkować kompensacyjnymi wzorcami motorycznymi, które mają wpływ na kształtowanie się dynamicznego rejonu jamy ustnej. Zostaną również zademonstrowane jako zaburzenia realizacji artykulacyjnych. Głównym celem pracy było opisanie powiązań między biologicznymi mechanizmami umożliwiającymi tworzenie artykulacji a układem stomatognatcznym, w którym ten proces zachodzi. Przyjąwszy za podstawę metodologiczną twierdzenie o wzajemnym wpływie morfologii i funkcji, autorka dokonała analizy powiązań między wzorcami ruchowymi w funkcjach prymarnych a konkretnymi cechami w obrębie układu (stanem zgryzu i mięśni twarzowych). W badaniach obserwowano ruchowe strategie motoryczne w tworzeniu artykulacji (dla wybranych realizacji spółgłoskowych związanych z przednim rejonem jamy ustnej: zazębowym, zadziąsłowym i palatalnym) i zestawiano je ze wzorcami motorycznymi w funkcjach prymarnych. Założono, że wnioski wynikające z powyższych analiz pozwolą na stworzenie programu terapeutycznego, który umożliwi skuteczne diagnozowanie zaburzeń funkcji prymarnych układu orofacjalnego oraz powiąże je z przyczynami obwodowych zaburzeń mowy. W badania przeprowadzonych w latach 2011–2015 wzięło udział łącznie 214 osób (204 osoby jako podstawowa grupa badanych oraz 10 osób jako grupa referencyjna). W toku badań posługiwano się głównie metodą obserwacji oraz metodą sondażu diagnostycznego (kwestionariusz ankiety do subiektywnej oceny funkcji w obrębie jamy ustnej). W badaniach obserwacyjnych wykorzystywano także technikę obserwacji filmowej i fotograficznej, które pozwalają nie tylko na dotarcie do określonych zjawisk motorycznych, lecz także na ich udokumentowanie. Metody zbierania danych miały zarówno charakter subiektywny, jak i obiektywny. Wyniki badań potwierdziły hipotezy badawcze i pozwoliły na szczegółowe opisanie funkcji prymarnych układu orofacjalnego. Przedstawiono normatywny układ pozycji spoczynkowej i wyróżniono trzy grupy w przypadku zaburzeń tej funkcji. Badania pozwoliły wyróżnić także siedem typów zaburzonego ustnego etapu połykania. Wykazano, że matryce ruchowe w funkcjach prymarnych mają odzwierciedlenie w morfologii jamy ustnej, co w pełni potwierdziło hipotezy badawcze. Wykazano również, że istnieją wspólne strategie ruchowe pomiędzy nimi a wzorcami motorycznymi w artykulacji. Na podstawie badań stworzono programy terapeutyczne, które zostały wdrożone do konkretnych postępowań, a ich analiza i opis efektów stanowią integralną część pracy. Badania pozwoliły również nakreślić perspektywę dalszych możliwości badawczych dotyczących funkcji prymarnych w układzie orofacjalnym. Mogą być one potraktowane jako badania pilotażowe do badań jakościowych i ilościowych przy użyciu artykulografu, co może stanowić dobre tło do badań nad normatywnością artykulacji. Zaproponowany program terapeutyczny wykazał, że terapia funkcjonalna w układzie stomatognatcznym stanowi istotny element przy leczeniu zaburzeń zgryzu i daje logopedom nowe narzędzia pozwalające pracować w zespołach terapeutycznych (ortodontyczno-fizjoterapeutyczno-logopedycznych). Wczesna analiza zaburzeń funkcji prymarnych może stanowić podstawę do pracy w ramach profilaktyki logopedycznej, gdyż zapobieganie dysfunkcjom powinno stać się nadrzędnym celem pracy terapeutycznej.

The orofacial system, which makes speech expression possible, is a functional–morphological set, which composes a functional whole. Research shows, that the morphology of this system has influence over these functions, and the functions have influence over the morphology. The basic biological functions, realised in this area are the so called primary functions: the rest position of the orofacial system, oral phase swallowing (in the thesis called swallowing). It is thought that these functions are the prototype movement patterns for articulation. Impairments of these functions will result in compensatory movement patterns, which have influence on the development of the dynamic region of the oral cavity. They will also demonstrate as impairments of articulatory realisation. The main aim of the thesis is to describe the relations between the biological mechanisms, making articulation possible and the stomatognatic system, where this process takes place. Adopting as the methodological basis the thesis that morphology and functions are interrelated, the author did an analysis of the relations between movement patterns in primary functions and particular features within the system (state of occlusion and facial muscles). In research movement motor strategies in forming articulation (for chosen consonant realisations connected with the frontal mouth cavity region: coronal, retroflex and palatal) were observed and compared with the motor patterns in primary functions. It was assumed that the conclusions from the above mentioned analysis will allow for the development of a therapeutic program, which will allow an efficient diagnosis of impairments of the primary functions of the orofacial system and relate them to the causes of peripheral speech disorders. In research conducted between 2011–2015, 214 subjects took part (204 as the basic research group and 10 as the control group). In the course of research the observation method was mainly used as well as the method of diagnostic survey (the survey for a subjective assesment of the functions within the oral cavity). In the observation research the film and photographic technique was also used, which allow not only to reach some motor phenomena but also to document them. The methods of acquiring data were both of subjective and objective character. The results confirmed the research hypothesis and made a detailed description of primary functions in the orofacial system possible. A normative setting of the rest position was presented and three groups connected with these functions impairments were distinguished. The research made possible distinguishing seven types of disorders in oral phase swallowing. It was established that common movement strategies exist between them and motor patterns in articulation. On the basis of research therapeutic programs were formed, which were introduced to particular treatments and their analysis and description compose an integral part of the thesis. The research also allowed an outline of the perspective of further research possibilities connected with primary functions in the orofacial system. They may be treated as trial research to quality and quantity research using the articulograph, which may be an important context for research on normative articulation. The proposed therapeutic program indicates that functional therapy in the stomatognatic system is an important element in treating malocclusion and gives voice therapists new tools which allow for working in therapeutical teams (orthodontist-physiotherapist-speech therapist). Early analysis of primary function disorders may be the basis for work on voice therapy profilactics, as impairment prevention should be the primary aim of therapeutic work.