Od wiedzy deklaratywnej do proceduralnej w nauczaniu/uczeniu się języka obcego

Celem rozprawy jest pogłębiona analiza zagadnień związanych z rozwijaniem komunikacji ustnej u uczniów na poziomie szkoły podstawowej1. Jak pokazują badania przeprowadzone na I, II oraz III etapie edukacyjnym, tj. Badanie Efektywności Nauczania Języka Angielskiego w Szkole Podstawowej (BENJA, 2015), Badanie Umiejętności Mówienia 1 (BUM 1, 2014) oraz Badanie Umiejętności Mówienia 2 (BUM 2, 2015) większość uczących się języka obcego ma problemy z omówieniem proponowanego tekstu, przeprowadzeniem dialogu, czy też wyrażeniem opinii na zadany temat. Odtwórcze zadania zaś polegające na wykonywaniu serii ćwiczeń gramatycznych czy też recytowaniu listy słów nauczonych na pamięć nie stanowią problemu. Rodzi się zatem pytanie, jakie metody pracy powinny być wykorzystywane na zajęciach, tak aby zaktywizować uczniów do komunikowania się w języku obcym. C. Germain2 oraz J. Netten3 wychodzą naprzeciw temu problemowi, proponując podejście neurolingwistyczne w nabywaniu języka obcego (fr. L’approche neurolinguistique (ANL) pour l’acquisition d’une langue seconde ou étrangère, L2/LE). Podejście to nie tylko proponuje skuteczne dla mówienia w języku obcym metody pracy na lekcjach, ale także bierze pod uwagę istotny aspekt psychologiczny w procesie nauki języka obcego. Aby w pełni nakreślić funkcjonowanie powyższego podejścia w odniesieniu do rozwijania produkcji ustnej na lekcji języka obcego, dysertacja została podzielona na pięć rozdziałów. Rozdział pierwszy (Komunikacja ustna w klasie języka obcego) poświęcony jest omówieniu najważniejszych aspektów związanych z dydaktyką mówienia. Definiuje on nie tylko jej cele, ale także w sposób szczegółowy analizuje sposoby rozwijania sprawności mówienia oraz sposoby ewaluacji produkcji ustnej. Ponadto, przedstawia również kompetencję mówienia w ujęciu podejścia komunikacyjnego oraz w perspektywie zadaniowej. Celem rozdziału jest także przeanalizowanie zjawiska komunikacji ustnej w klasie języka obcego na podstawie badań w tym zakresie w naszej rzeczywistości edukacyjnej, jak również poprzez analizę założeń Podstawy Programowej (MEN, 2014) na trzech etapach edukacyjnych, tj. w szkole podstawowej w klasach 1-3 oraz 4-6 i w gimnazjum4. Rozdział drugi (Uczenie się języka obcego w perspektywie neurolingwistycznej) przybliża rozwój teorii dotyczących relacji między mózgiem a językiem. Pokazuje, jak ważna jest rola interakcji, kontekstu oraz znaczenia w rozwijaniu komunikacji ustnej. Ponadto, analizuje rolę wiedzy eksplicytnej oraz implicytnej w procesie nabywania języka obcego z punktu widzenia pozycji nieinterferencyjnej, silnej interferencji oraz słabej interferencji. Celem było również bliższe przyjrzenie się mechanizmom implicytnym w badaniach oraz zwrócenie uwagi na aspekt afektywny oraz niewerbalny w procesie rozwijania sprawności mówienia. Rozdział trzeci (Podejście neurolingwistyczne w nabywaniu języka obcego a rozwijanie komunikacji ustnej w klasie języka obcego) jest wprowadzeniem do dyskusji na temat zastosowania neuronauk w glottodydaktyce. Przykładem jest podejście neurolingwistyczne w nabywaniu języka obcego (ANL) kanadyjskich badaczy C. Germain’a i J. Netten. W rozdziale w sposób obszerny zostały pokazane założenia powyższego podejścia replikowanego następnie w badaniu własnym, oraz strategie wykorzystane ne lekcji języka obcego mające na celu wzmocnienie procesu rozwijania wypowiedzi ustnej. W rozdziale czwartym (Badanie własne: metodologia) pokazano specyfikę postępowania badawczego w glottodydaktyce w odniesieniu do rozwijania wypowiedzi ustnej. W sposób szczegółowy scharakteryzowano przedmiot badania, problemy badawcze, jak również główne założenia metodologiczne oparte przede wszystkim o metody jakościowe. Przeanalizowane zostały metody i techniki zastosowane w badaniu zasadniczym, zasady doboru próby. Zwrócono też uwagę na trudności napotkane w trakcie realizacji badania. Omówiono zagadnienia związane z budową egzaminu ustnego oraz z typologią pytań kwestionariuszowych. Rozdział piąty (Skuteczność technik ANL w rozwijaniu kompetencji mówienia: przebieg badania, przedstawienie i omówienie danych zebranych w badaniu zasadniczym) zawiera wyniki badania zasadniczego i ich interpretacje. W pierwszym rzędzie zostały omówione materiały autorskie, opracowane zgodnie z założeniami podejścia neurolingwistycznego. Następnie szczegółowo przedstawiono konstrukcję podręcznika do nauki języka angielskiego Fairyland 45, z którym pracowali uczniowie z grupy kontrolnej, by przejść następnie do przykładowego scenariusza lekcji w grupie eksperymentalnej i kontrolnej. Przeanalizowano również instrumenty oraz kryteria ewaluacji wypowiedzi ustnej. W kolejnym etapie zaprezentowano wyniki egzaminu ustnego oraz pisemnego przeprowadzonego w semestrze zimowym oraz letnim w roku szkolnym 2016/2017. Scharakteryzowano także metodę pomocniczą w badaniu, tj. ankietę przygotowaną dla rodziców uczniów będących w grupie eksperymentalnej. We wnioskach końcowych podsumowano refleksję dotyczącą procesu rozwijania kompetencji mówienia, jak również zwrócono uwagę na działania wiążące się z wyzwaniami, jakie stawia ten temat współczesnej dydaktyce. Każdy rozdział dysertacji poprzedzają uwagi wstępne, w których uzasadniono prządek poruszanych zagadnień oraz ich celowość. W rezultacie przeprowadzonych działań badawczych udało się osiągnąć większość założonych celów. Badanie pokazało jednak, iż rozwijanie produkcji ustnej u uczniów trzeciej klasy szkoły podstawowej nie jest zadaniem łatwym. Jest to związane z faktem, że praca z taką grupą wiekową dotyczy również dyscypliny. Podsumowując, niniejsza dysertacja odpowiada na część pytań dotyczących rozwijania komunikacji ustnej na lekcji języka obcego. Jej ważnym celem jest zainspirowanie badaczy do poszukiwania nowych rozwiązań, zarówno teoretycznych, jak również praktycznych w tym zakresie.