System ochrony gruntów rolnych w prawie polskim

Grunty rolne są jednym z podstawowych składników środowiska naturalnego. Ze względu na swoje szczególne znaczenie produkcyjne, inwestycyjne, a także ekologiczne wymagają skutecznej i zrównoważonej ochrony prawnej. Dla swojej efektywności stosowne rozwiązania prawne muszą mieć charakter kompleksowy i systemowy. W polskim ustawodawstwie kluczowe znaczenie ochronne odgrywa obecnie Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (tekst jednolity Dz. U. 2015 poz. 909 ze zm.). Należy jednak podkreślić, że rozwiązania prawne tworzące polski system ochrony gruntów rolnych wykraczają daleko poza ramy niniejszej ustawy. Regulacje ochronne można bowiem odnaleźć w aktach prawnych dotyczących min. zagospodarowania przestrzennego, regulacjach skupionym na ochronie środowiska i przyrody, a także w wyspecjalizowanych ustawach sektorowych związanych min. z funkcjonowaniem przemysłu wydobywczego, czy przeprowadzaniem strategicznych inwestycji państwowych. W rozprawie doktorskiej została dokonana analiza systemowego aspektu funkcjonowania rozwiązań ochronnych. Wykazane zostały liczne powiązania legislacyjne i proceduralne tworzące wspólnie kompleksowe ujęcie problematyki protekcjonistycznej. Główna część rozważań została podzielona zgodnie funkcjonującym w doktrynie nauk prawnych podziałem na ochronę ilościową i jakościową. Pierwsza z nich dotyczy problematyki wyznaczenia zasad wyłączania gruntów rolnych z produkcji. Rozwiązania te mają zapewnić rolnicze wykorzystanie gruntów najlepszych jakościowo – z jednoczesnym uwzględnieniem potrzeb budownictwa i innych gałęzi gospodarki. Natomiast ochrona jakościowa skupiona jest na zachowaniu i przywracaniu gruntom rolnym prawidłowych walorów produkcyjnych. Kluczowe znaczenie w tym kontekście mają regulacje związane z procesami rekultywacyjnymi. W pracy przedstawione są również relacje wiążące ochronę gruntów rolnych z innymi sferami protekcjonistycznymi, takimi jak - szczególne formy ochrony przyrody, czy regulacje związane z protekcją gruntów leśnych. Odrębny wątek rozważań został również poświęcony ochronie gleb w prawie wspólnotowym. W rozprawie doktorskiej została dokonania analiza aktualnie obowiązujących rozwiązań prawnych. Praca zawiera jednak również rys historyczny przedstawiający rozwój regulacji ochronnych na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat. Co więcej w rozprawie przedstawione zostały liczne postulaty de lege ferenda dotyczące zmian polepszających i usprawniających funkcjonowanie regulacji ochronnych. Trzeba bowiem pamiętać, że grunty rolne należą do najistotniejszych i co szczególnie istotne nieodnawianych zasobów środowiska naturalnego. Co za tym idzie stworzenie skutecznych rozwiązań prawnych dotyczących tej dziedziny jest niezbędne dla zapewnienia bezpieczeństwa gleb. Co więcej dla swojej skuteczności regulacje te muszą mieć charakter systemowy. Trzeba bowiem podkreślić, że ochrona gruntów rolnych jest dziedziną niezwykle rozbudowaną i wielowątkową. Obecnie obowiązujące rozwiązania prawne zapewniają zadowalający stopień oferowanej protekcji. Należy jednak pamiętać, że ze względu na istotne znaczenie gruntów rolnych w kontekście ekologicznym, produkcyjnym i inwestycyjnym – należy dążyć do stworzenia możliwie najefektywniejszych regulacji chroniących ten składnik środowiska naturalnego.

Agricultural land is one of the basic components of the environment. Due to its special meaning to production, investment, as well as ecology, agricultural land requires effective and balanced legal protection. To be effective, applicable legal solutions have to be comprehensive and systemic. Currently, in Polish legislation, crucial protective role is played by the Act on agricultural and forested land protection of 3 February 1995 (consolidated text, the Journal of Laws, 2015, pos. 909, as amended.). It should be noted, however, that legal solutions forming Polish system of protection of agricultural land go far beyond the framework of this Act. Protective regulations can also be found in legislation applicable to, among others, spatial development, regulations focused on protecting environment and nature, as well as in specialized sectoral laws related i.al. to functioning of mining industry, and conducting strategic public investment. In this doctoral dissertation an analysis of the functioning of the systemic aspect of protective solutions was carried out. Numerous legislative and procedural relationships, which together form a comprehensive approach to the issue of protectionism, were also demonstrated. The main part of the dissertation was divided, according to the division present in the doctrine of a juridical sciences, into quantitative and qualitative protection. The first relates to the issue of determining the rules of excluding agricultural land from production. These solutions are designed to provide the agricultural usage of land of the best quality - while taking into account the needs of construction industry and other sectors of the economy. In contrast, qualitative protection is focused on preserving and restoring normal agricultural production qualities. In this context, regulations related to reclamation processes are of key importance. The dissertation also shows the relationship binding the protection of agricultural land to other spheres of protectionism, such as - the specific forms of nature conservation or regulations related to protection of forested land. Separate part of the deliberation was also devoted to the protection of soil in Community Law. In this doctoral dissertation an analysis of the current legal solutions was conducted. The dissertation also includes the historical overview of development of protective regulations over the last few decades. Moreover, in the dissertation several de lege ferenda postulates were presented, regarding changes that improve and streamline the functioning of protective regulations. One must remember that agricultural land is the most important and, above all, non-renewable natural resource. Hence, the creation of effective legal solutions applicable to that matter is necessary in order to ensure the safety of soils. Moreover, for their efficiency, these regulations must be systemic in nature. It must be emphasized that the protection of agricultural land is extremely extensive and multi-layered domain. Current legal solutions provide a satisfactory level of protection offered. It needs to be noted, however, that due to the importance of agricultural land in the context of ecology, production and investment - one should strive to create regulations as effective as possible, aiming at protecting this component of the environment.