Procesy reprodukcji i cyrkulacji białoruskich i ukraińskich elit politycznych w latach 1991 - 2016

Zakres pracy obejmuję proces ewolucji białoruskich i ukraińskich elit politycznych w okresie 1991-2016. Przedmiotem pracy są współczesne elity polityczne Białorusi i Ukrainy. Elity polityczne są opisane i porównane głównie na dwóch płaszczyznach: elity władzy (albo elity rządzące) oraz kontrelity. Problemem badawczym jest porównanie współczesnych białoruskich i ukraińskich elit politycznych pod względem ich pochodzenia, wewnętrznej struktury i zachodzących w nich procesów. Głównym celem rozprawy jest kompleksowy opis białoruskich i ukraińskich elit politycznych – skąd się wywodzą, jaka jest ich geneza, jakie procesy w nich zachodzą i na podstawie jakich kryteriów można je usystematyzować, a także wskazanie dominującego w każdym przypadku mechanizmu rekrutacji do samej elity. Drugim istotnym celem pracy jest analiza ewolucji elit politycznych w białoruskim i ukraińskim systemie politycznym. Celem teoretycznym jest próba zastosowania istniejących teorii elit w przypadkach białoruskim i ukraińskim, a celem praktycznym jest ich porównanie oraz próba sformułowania wspólnych wniosków. Białoruś przebyła specyficzną drogą transformacji, która wykształciła się w skonsolidowanym hybrydowym reżimie politycznym. W reżimie tym współistnieją elementy zarówno demokracji, jak i autorytaryzmu, a cechują go następujące elementy: skonsolidowana i silna elita rządząca z wyraźnym centrum (prezydent i jego otoczenie), słaba kontrelita, elastyczna ideologia państwowa, wielopoziomowa tożsamość oraz stosunkowo stabilna, zorientowana socjalnie gospodarka. System władzy ma wyraźny charakter patron-kliencki, wewnątrz systemu rywalizują różne grupy interesów, a modernizacja ma charakter autorytarny. Wskutek procesów monopolizacji przestrzeni politycznej i konsolidacji władzy, białoruska elita rządząca stała się elitą skonsolidowaną. Na jej obecny kształt wpłynął przede wszystkim proces częściowej wewnątrzgeneracyjnej reprodukcji przez konwersję, dlatego jest to elita zintegrowana ideologicznie. Białoruskie kontrelity również doświadczyły przede wszystkim procesu reprodukcji, a stałe funkcjonowanie w kontrolowanym i zmonopolizowanym otoczeniu politycznym niejednokrotnie doprowadzało do jej wewnętrznych podziałów. Dlatego białoruska kontrelita jest przykładem słabej elity sfragmentaryzowej. Podsumowując ewolucję i wzajemne relacje ukraińskich elit politycznych, należy stwierdzić, że największy wpływ na ich stan i kondycję miała cyrkulacja w pluralistycznym i względnie demokratycznym systemie. Ukraińskie elity polityczne funkcjonują w wielopłaszczyznowym i skomplikowanym otoczeniu, w którym działają autonomiczne i niezależne grupy interesów – klany regionalne i ugrupowania oligarchiczne, wywierające istotny wpływ zarówno na elity rządzące, jak i kontrelity. System funkcjonowania ukraińskich elit politycznych cechuje nasilenie wielopoziomowych nieformalnych powiązań i wzajemnych zależności. Regularnie występujące konflikty kompetencyjne między różnymi gałęziami władzy, dominacja osobistych ambicji i interesów, a także stosunkowo niski potencjał do osiągania kompromisów wewnątrz elity rządzącej, wpływają na jej wewnętrzne podziały, co czyni ją elitą sfragmentaryzowaną. W warunkach występowania dużej liczby aktorów wewnątrz kontrelit, w której każdy z nich dba o realizację partykularnych interesów, a różnice ideowe i programowe są bardzo silne, ukraińskie kontrelity można uznać za przykład elity wewnętrznie podzielonej.

The research field of the PhD thesis includes the process of evolution of Belarusian and Ukrainian political elites in the period 1991-2016. The subject of the study are contemporary political elites of Belarus and Ukraine. Political elite are described and compared on two levels: power elite (or ruling elite) and counter-elite. The research problem is the comparison of contemporary Belarusian and Ukrainian political elites in terms of their origin, internal structure and processes occurring in them. The main purpose of the dissertation is a comprehensive description of Belarusian and Ukrainian political elites - where they originate, what is their origin, what processes take place in them and what criteria can be systematized, as well as an indication of the recruitment mechanism that is the dominant in every case of political elite. The theoretical purpose is to apply existing elite theories in Belarusian and Ukrainian cases, and the practical aim is to compare them and attempt to formulate joint conclusions. Belarus is following its own way of transformation, which has developed into a consolidated hybrid political regime. In this regime elements of both democracy and authoritarianism coexist and are characterized by the following elements: a consolidated and strong ruling elite with a clear core (president and his surroundings), a weak counter-elite, a flexible state ideology, a multi-level identity and a relatively stable, socially oriented economy. The system of power has a clear patron-client character, various interest groups compete within the system, and modernization is authoritarian. As a result of the processes of monopolization of political space and consolidation of power, the Belarusian ruling elite has become a consolidated elite. Its current shape has been influenced primarily by the process of partial internal-generative reproduction through conversion, which is why it is an ideologically integrated elite. Belarusian counter-elite also experienced primarily the process of reproduction, and constant functioning in a controlled and monopolized political environment has often led to its internal divisions. This is why the Belarusian counter-elite is an example of a weak fragmentary elite. Summing up the evolution and mutual relations of the Ukrainian political elite, it should be noted that the biggest influence on their character and condition was circulation. In some of the crucial moments of Ukraine's recent political history, there were clear attempts to monopolize power. The Ukrainian political elite function in a multi-faceted and complicated environment in which autonomous and independent interest groups operate – these are regional and oligarchic clans that exert a significant influence both on the ruling elite and the counter-elite. Regularly occurring competence conflicts between various powers, the domination of personal ambitions and interests, as well as the relatively low potential for compromise within the ruling elite, affect its internal divisions, which make it a fragmented elite. Ukrainian counter-elite consists of very different political organizations. In the conditions of a large number of actors inside the counter-elite, in which each of them takes care of the implementation of particular interests, and program and ideological differences are very strong, Ukrainian counter-elite can be considered as an example of an internally divided elite.