Kategoria behawitywów grzecznościowych insamal w etykiecie językowej współczesnej koreańszczyzny i jej polskie odpowiedniki. W kręgu semantyki, translatoryki, pragmatyki i antropologii kultury

Autorka w swojej pracy pt. „Kategoria behawitywów grzecznościowych insamal w etykiecie językowej współczesnej koreańszczyzny i jej polskie odpowiedniki. W kręgu semantyki, translatoryki, pragmatyki i antropologii kultury” podjęła próbę scharakteryzowania koreańskich zwrotów grzecznościowych z gatunku insamal oraz poddała je analizie leksykalno-semantycznej, składniowej oraz kulturowo-pragmatycznej w ujęciu komparatywnym pomiędzy oficjalnym standardem grzeczności języka koreańskiego ustanowionym przez Państwowy Instytut Języka Koreańskiego w 1992 roku, a współczesnym zastosowaniem przez użytkowników języka. Autorka starała się również znaleźć polskie odpowiedniki koreańskich zwrotów grzecznościowych analizując korpus zwrotów zebrany w przeprowadzonych ankietach. Rozdział pierwszy pt. „Wprowadzenie teoretyczno-metodologiczne” oprócz celu pracy i jej założeń metodologicznych zawiera opis polskich i koreańskich charakterystyk zjawisk etykiety językowej, w którym autorka zaprezentowała obecny stan badań na tym polu, zarówno ze strony językoznawców polskich, jak i koreańskich. Następnie autorka rozpatrzyła zagadnienie grzeczności językowej jako leksykalnego aktu mowy i grzecznościowej obudowy wypowiedzi, a także jako zbiór norm oraz rytuałów grzecznościowych. W rozdziale drugim pt. „Etykieta językowa i jej tło kulturowe” autorka omawia najpopularniejsze gesty pozawerbalne o charakterze grzecznościowym, które zajmują ważne miejsce w koreańskiej etykiecie. Należą do nich różnego rodzaju ukłony, które uporządkowane zostały według sytuacji społecznej, w której są wykonywane, takich jak powitania, pożegnania, oddawanie czci przodkom, śluby, kondolencje oraz składanie przysięgi. W każdej z kategorii opisane zostały stosowne w danych okolicznościach ukłony, wraz z ich nazwą oraz sposobem wykonania. Dodatkowo zamieszczone zostały zdjęcia obrazujące opisane ruchy. Charakterystyka gestów pozawerbalnych uzupełniona jest informacjami dotyczącymi tła kulturowego danych sytuacji społecznych. Autorka opisała pobieżnie rolę oddawania czci przodkom w kulturze koreańskiej, a także przedstawiła ceremonie obchodów noworocznych o charakterze dziękczynnym. Przy okazji omawiania rytualnych gestów grzecznościowych scharakteryzowany został system stopni pokrewieństwa liczony w jednostkach ch’on. W dalszej części rozdziału autorka zagłębia się bardziej szczegółowo w temat hierarchii społecznej w środowisku rodzinnym i pozarodzinnym, podając przykłady skomplikowanych zależności międzyludzkich oraz zasad etykiety językowej, które obowiązują na co dzień użytkowników języka koreańskiego. Ostatnią częścią rozdziału drugiego jest omówienie konfucjańskich podstaw koreańskiej grzeczności językowej, w którym autorka podjęła próbę wyszczególnienia najważniejszych czynników, mających wpływ na kształtowanie się koreańskiego systemu społecznego, a które mają swe korzenne w konfucjańskim systemie wartości. Ta część opisu została podsumowana obserwacją, że konfucjanizm odgrywał i nadal odgrywa ważną rolę w Korei, we wszystkich warstwach koreańskiej kultury, w tym społecznych i językowych. Rozdział trzeci pt. „Honoryfikatywność w języku koreańskim” jest szczegółowym omówieniem zjawiska honoryfikatywności języka koreańskiego w ujęciu gramatycznym o leksykalnym. Rozdział rozpoczyna wprowadzenie, zawierające podstawowe informacje o szyku zdania oraz systemach zapisu – natywnym alfabecie hangŭl oraz ideogramach chińskich. Następnie przedstawione zostały najważniejsze cechy budowy gramatycznej koreańszczyzny. Po wprowadzeniu znajduje się analiza honoryfikatywności języka koreańskiego jako kategorii leksykalnej. Autorka przytacza jako przykłady pary leksemów w obrębie danej grupy semantycznej, posiadających różne wartości honoryfikatywności, takiej jak pary nazw przedmiotów lub zjawisk, z których jedna nazywa desygnaty ze strony nadawcy komunikatu, zaś druga określa desygnaty usytuowane w sferze przynależnej do adresata. Innym przykładem są pary nazw stopni pokrewieństwa, gdzie jeden leksem stosowany jest w rozmowie na określenie krewnych nadawcy komunikatu, zaś drugi leksem używany jest na określenie krewnych adresata komunikatu. Oprócz powyższych podane zostały pary czasowników oraz przymiotników aprecjatywnych pozostających w opozycji do leksemów neutralnych. Ponadto przytoczone zostały wyrazy nacechowane aprecjatywnością honoryfikatywną, których użycie sygnalizuje wyższy status adresata i pośrednio niższy status mówiącego. W kolejnej części rozdziału trzeciego autorka opisuje honoryfikatywność języka koreańskiego w ujęciu gramatycznym. Najpierw scharakteryzowane zostały cztery główne style wypowiedzi: bardzo formalny, formalny, poufały oraz bardzo poufały. Autorka rozpatruje różne sytuacje społeczne rozpatrując poprawność gramatyczną zdań, a także ich akceptowalność z punktu widzenia reguł etykiety grzecznościowej. Następnie zajmuje się konkretnymi przypadkami honoryfikatywności – honoryfikatywnością podmiotową, honoryfikatywnością przedmiotową oraz honoryfikatywnością ze względu na słuchacza. Ostatnia, najobszerniejsza część rozdziału trzeciego, to próba scharakteryzowania zwrotów tytularnych, które stanowią ważny element grzecznościowej etykiety językowej i zajmują ważne miejsce w języku koreańskim jako element gry społecznej, której zasady są bardzo skomplikowane, a których forma jest zależna od podmiotu. Zwroty tytularne podzielone zostały na tytuły fatyczne – stosowane, gdy mówiący zwraca się bezpośrednio do danej osoby, oraz tytuły opisowe – stosowane, gdy wspomina się o danej osobie w rozmowie. W dalszej części rozdziału znalazły się tytuły fatyczne i opisowe odnoszące się do rodziców, dzieci, męża, żony, starszego brata mężczyzny, młodszego brata mężczyzny, starszej siostry mężczyzny, młodszej siostry mężczyzny, starszego brata kobiety, młodszego brata kobiety, starszej siostry kobiety, młodszej siostry kobiety, dziadków, wnucząt, współpracowników, pracowników placówek usługowych i handlowych oraz klientów. W każdym wypadku podana została lista leksemów właściwych w danej sytuacji, wraz ze szczegółowym opisem ich stosowania. Rozdział czwarty pt. „Behawitywy grzecznościowe insamal we współczesnym języku koreańskim” rozpoczyna się charakterystyką zwrotów insamal, po której następuje opis behawitywów grzecznościowych języka koreańskiego, pogrupowanych ze względu na sytuację, w której są stosowane. W pierwszej kolejności omówione zostały poranne pozdrowienia wobec osób starszych, w podobnym wieku i osób młodszych od nadawcy wypowiedzi. Następna jest charakterystyka powitań w ciągu dnia w różnych sytuacjach, takich jak powrót do domu, powitanie znajomego lub sąsiada na ulicy lub spotkanie znajomej osoby – starszej lub młodszej – po dłuższym czasie. Kolejną grupą behawitywów grzecznościowych są te, związane z przedstawianiem się oraz przedstawianiem komuś kogoś. Następnie znajduje się zestawienie zwrotów insamal dotyczących pożegnań, w tym pożegnań osób opuszczających dom lub miejsce pracy, wysiadających ze środka transportu, np. metra lub windy oraz pożegnań w sytuacjach, gdy rozmówcy nie będą się widzieć dłuższy czas. Ta część rozdziału zakończona jest opisami zwrotów grzecznościowych w sytuacjach odbierania oraz wykonywania telefonu, a także rozłączania się. Następna sekcja rozdziału czwartego to zwroty insamal używane w szczególnych okolicznościach. Opisane zostały tak specyficzne sytuacje społeczne, jak składanie życzeń noworocznych, życzeń urodzinowych, życzeń z okazji narodzin dziecka, składanie gratulacji z okazji ślubu, składanie życzeń powrotu do zdrowia, składanie kondolencji oraz powitania i pozdrowienia wobec gości i klientów. Rozdział zakończony jest zwrotami dotyczącymi wznoszenia toastów. Opis poszczególnych behawitywów insamal uzupełniony został szczegółowymi informacjami na temat tła kulturowego, mającego znaczny wpływ na ostateczną formę stosowania zwrotów. Rozdział piąty pt. „Koreańskie rytuały codzienności i ich obudowa językowa” to szczegółowy opis tradycyjnych reguł adresowania listów okolicznościowych. Podobnie jak inne aspekty koreańskiej grzeczności językowej, tak sporządzanie treści listu oraz adresowanie koperty podlega szczegółowym zasadom, mówiącym dokładnie o formie komunikatu. Pierwszą część rozdziału stanowią reguły pisania współczesnych listów okolicznościowych z życzeniami urodzinowymi, gratulacjami ślubnymi, kondolencjami, życzeniami z okazji przej-ścia na emeryturę oraz życzeniami powrotu do zdrowia. Każdy z przypadków opatrzony zo-stał stosownymi diagramami ilustrującymi rozmieszczenie treści w liście i na kopercie. Roz-patrzone zostały różne wypadki, w tym zapis natywnym alfabetem koreańskim oraz zapis przy pomocy chińskich ideogramów. Kolejna część rozdziału piątego zawiera przykłady listów pisanych w hanmun, bardzo oficjalnym systemie zapisu, stosowanym przed powstaniem pisma narodowego hangŭl. Jako przykłady takich listów autorka wybrała listy członków rodziny królewskiej okresu królestwa Chosŏn. Każdy opis składa się z zeskanowanego oryginału listy, zapisu ideogramami chińskimi, zapisem współczesnym językiem koreańskim oraz tłumaczeniem polskim, w których wyszczególnione zostały behawitywy grzecznościowe. Następnie autorka zaprezentowała listy z tego samego okresu, jednak zapisane alfabetem hangŭl, poddane analizie w takiej samej formie, jak listy pisane hanmun. Rozdział piąty zamykają przykłady pocztówek z życzeniami noworocznymi oraz list z życzeniami noworocznymi prezydenta Lee Myŏngbak. W rozdziale szóstym pt. „Badania ankietowe i ich zakres” autorka zaprezentowała wyniki ankiety przeprowadzonej wśród 60 słuchaczy zajęć z języka koreańskiego, prowadzonych przez autorkę w roku akademickim 2011/2012. Celem ankiety było sprawdzenie poziomu zrozumienia koreańskich zwyczajowych zwrotów grzecznościowych oraz umiejętności odnalezienia ich polskich odpowiedników. Po definicji zwyczajowych behawitywów grzecznościowych następuje ich krótki opis. W dalszej części rozdziału zamieszczona oryginalna ankieta, po której ma miejsce analiza odpowiedzi na poszczególne pytania. We wnioskach autorka stwierdza, iż zrozumienie zwyczajowych zwrotów grzecznościowych języka koreańskiego było tym głębsze, im wyższy był poziom znajomości języka koreańskiego. Polscy studenci dobrze rozumieli koreańską kulturę i cechy narodowe, czego odzwierciedleniem było wskazanie skromności oraz chęci okazania szacunku jako motywów stosowania zwrotów insamal. Rozdział siódmy pt. „Formuły grzecznościowe insamal w ankiecie i ich polskie odpowiedniki” jest również analizą ankiety, której celem było sprawdzenie stopnia zbieżności używanych współcześnie zwrotów grzecznościowych z zalecanymi przez Państwowy Instytut Języka Koreańskiego standardami, określonymi w 1992 roku w pracy „Ustandaryzowane reguły grzeczności językowej”, a także znalezienie ich polskich odpowiedników. Zwroty grzecznościowe podzielone zostały na kategorie odpowiadające specyficznym sytuacjom społecznym. W ankiecie wzięły od stycznia do czerwca 2012 roku 303 osoby, które zobowiązane były wybrać jedną z proponowanych odpowiedzi lub, w przypadku, gdy żadna z sugerowanych odpowiedzi im nie odpowiadała, napisać własny zwrot. Porównawszy wyniki ankiety ze standardem grzeczności językowej, autorka doszła do wniosku, że po dwudziestu latach od jego wprowadzenia daje się zauważyć różnice w stosowaniu zwrotów grzecznościowych przez współczesnych użytkowników języka. Coraz popularniejsze wśród młodszego pokolenia stają się pozdrowienia pozawerbalne. Zwiększyła się również częstotliwość użycia zwyczajowych zwrotów grzecznościowych, takich jak „Napijmy się kiedyś”, które nie obligują nadawcy do wywiązania się z obietnicy ponownego spotkania, a stanowią jedynie grzeczne pożegnanie. Ponadto, wraz z rozwojem technologii, zmianie uległy zwroty powitalne i pożegnalne w rozmowach telefonicznych. Ostatnim przejawem zmian jest zauważalny wzrost liczby zapożyczeń z językowych obcych przenikających do języka koreańskiego za pomocą mediów – telewizji i internetu. Rozdział ósmy pt. „Współczesne seriale telewizyjne i odzwierciedlenie – semiotyka insamal w kulturze masowej” to analiza insamal jako rekwizytu mowy w koreańskich serialach telewizyjnych. Autorka przenalizowała wybrane seriale i wyszczególniła występując w nich zwroty grzecznościowe w zależności od sytuacji, w której zostały użyte. Korpus zwrotów insamal używanych przez bohaterów seriali zestawiony został z „Ustandaryzowanymi regułami grzeczności językowej”. Autorka zaobserwowała wprawdzie wzrost częstotliwości użycia wyrażeń zapożyczonych z języka angielskiego, jednak stwierdziła, iż pomimo znacznego wpływu zachodniej kultury, społeczeństwo koreańskie nadal pozostaje ściśle zhierarchizowane, a tradycyjne wartości, takie jak respekt i posłuszeństwo wobec starszych, w dalszym ciągu stanowią ramy, na których opiera się codzienna komunikacja międzyludzka wśród Koreańczyków.