Problematyka wyzwolenia jednostki w surrealizmie w kontekście psychoanalizy Zygmunta Freuda

Projekt wyzwolenia jednostki w ramach światopoglądu i praktyk przedstawicieli surrealizmu opierał się na postulatach, które w dużej części inspirowane były koncepcjami sformułowanymi przez Zygmunta Freuda w ramach jego teorii psychoanalizy. W przypadku pism Freuda, motyw wolności, czy też jej braku, wywieść można m.in. z rozważań na temat wpływu świadomości i nieświadomości na tożsamość podmiotu, roli instancji Superego w jej kształtowaniu, kwestii obsadzenia człowieka w kulturze i wiążących się z tym wyrzeczeń, a także zagadnienia mechanizmów, za pomocą których unika on konfrontacji z niechcianymi treściami. Czerpiąc z dorobku psychoanalizy, surrealiści opracowali własny projekt, mający wyrażać bunt przeciwko funkcjonowaniu w ramach potocznego życia codziennego, sprzeciwiając się tym samym zastanemu porządkowi społeczno-politycznemu, obowiązującym normom czy dominującym ówcześnie racjonalistycznym poglądom na naturę świata. Przy pomocy terminów takich jak: wolność, wyobraźnia, pragnienie, automatyzm, kreowali własną wizję (Nad)rzeczywistości, gdzie to, co rzeczywiste miało wzajemnie uzupełniać się z tym, co wyobrażone i nieświadome. Rozumienie i wykorzystanie odkryć psychoanalizy przez surrealistów odbiega jednak od Freudowskiej koncepcji wolności, w tej bowiem za cel przyjmuje się zjednoczenie tego, co w człowieku świadome z tym, co stanowi wyparte, trudno dostępne obszary jego aparatu psychicznego, dążąc do ich uświadomienia i uzgodnienia w ramach “ja” jednostki. Taka wizja wolności nie polegałaby zatem na, tak jak w przypadku postulatów surrealizmu, poddaniu się działaniu nieświadomego i odebraniu kontroli racjonalnym schematom postępowania, lecz na dotarciu do tego, co nieświadome poprzez kierowanie się zasadą rzeczywistości i na jej gruncie pogodzeniu na poziomie Ego materiału wypartego ze świadomości z wymogami Superego oraz warunkami panującymi w świecie zewnętrznym. Surrealistyczna wizja wolności wyrzeka się świadomości i kontroli, w dużej mierze poddając się działaniu przypadku. Pojawia się zatem pytanie, czy w ramach takiego ujęcia można w ogóle mówić o roli woli w kontekście życia psychicznego jednostki. Sprawczość oddaje się tu instancji nieświadomej, która w teorii Freuda jest dla człowieka czymś najbardziej obcym w jego psychice. Praktyki surrealistyczne w kontekście psychoanalizy nie wydają się nieść za sobą wyzwolenia jednostek, a nawet przyczyniają się do utrwalania iluzji i zachowań, które krępują jej wolność i sprawczość.