Problem aktualności federalistycznych koncepcji integracji europejskiej na początku XXI wieku

Celem rozprawy „Problem aktualności federalistycznych koncepcji integracji europejskiej na początku XXI wieku” było znalezienie odpowiedzi na pytanie o miejsce federalnych koncepcji integracji europejskiej we współczesnej debacie o przyszłości Unii Europejskiej. Zrealizowane szczegółowe cele badawcze obejmują: 1) analizę współczesnych konceptów teoretycznych należących do nurtu federalistycznego w odniesieniu do treści koncepcji pojawiających się w początkach procesu integracji; 2) analizę formalno-prawnych elementów konstrukcji europejskiej pod kątem realizacji przez te elementy zasad federalnych; 3) analizę praktycznego funkcjonowania Unii Europejskiej pod kątem realizacji przez nie zasad federalnych; 4) analizę debaty politycznej nad przyszłością integracji europejskiej pod kątem obecności w niej postulatów federalnych; 5) wskazanie możliwych scenariuszy dalszego przyjmowania lub odrzucania rozwiązań federalnych w rozwoju Unii Europejskiej w przyszłości – szanse i ograniczenia dla zdolności oddziaływania koncepcji federalnych na decyzje polityczne. Ich realizacja była możliwa dzięki zastosowaniu trzech metod badawczych: metody historycznej, metody komparatywnej, metody instytucjonalnej w ujęciu historycznym, oraz elementów analizy systemowej.W pierwszej części pracy zbadano federalizm jako model integracji, teorię decentralizacji, model społeczny oraz jako nurt filozoficzny. Celem tego etapu badań było przedstawienie swoistej konceptualizacji pojęcia federalizm i określenia jak może być on definiowany i jakie niesie to konsekwencje dla używania tej koncepcji do wyjaśniania procesów integracyjnych. Tym samym została zdefiniowana treść „zasady federalnej” czyli istoty federalizmu. W etapie drugim została dokonana analiza głównych federalnych koncepcji integracji od początku procesów integracyjnych do czasów współczesnych (1918-2016). Miało to na celu usystematyzowanie założeń tych koncepcji oraz przedstawienie generalnych trendów w ich rozwoju. W trzeciej części pracy przebadano zarówno podstawy prawne UE, jak i praktykę funkcjonowania systemu politycznego pod kątem obecności w nich elementów zgodnych z „zasadą federalną”. Ostatni etap badań to analiza aktualnej debaty publicznej w celu określenia szans i ograniczeń zdolności oddziaływania federalnych koncepcji integracji europejskiej na przyszły kształt Unii Europejskiej, rozumianego jako zahamowanie lub postęp dalszej federalizacji UE. W pracy pozytywnie zweryfikowana została następująca hipoteza: federalistyczne koncepcje integracji europejskiej, dzięki trwałej obecności w debacie oraz ciągłej modernizacji przez ich propagatorów, zachowują aktualność jako jedna z kluczowych propozycji rozwoju projektu integracyjnego, jednak w obecnym momencie jego ewolucji, nie można uznać, że federacja europejska stanowi finalité politique procesu integracji. Wynika to przede wszystkim z niesprzyjającej atmosfery niepokoju i nieufności związanej z kryzysem Unii Europejskiej i sytuacją międzynarodową oraz negatywnego nastawienia do federalizmu, który w debacie publicznej albo pojmowany jest stereotypowo (postulat dążenia do superpaństwa), albo brak jest wiedzy o jego faktycznym znaczeniu i postulatach.

The aim of this dissertation titled ‘The relevance of federal concepts of the European integration at the beginning of the 21st century’ is to find an answer to the question about the place of the federal concept of the European integration in the modern debate on the future of the European Union. The specific objectives of the research include: 1) an analysis of the modern theoretical concepts that are a part of the federal trend in relation to the concepts that appeared at the beginning of the integration process; 2) an analysis of the formal and legal elements of the European construction in terms of their implementation of federal rules; 3) analysis of the practical functioning of the European Union in terms of the implementation of federal rules; 4) an analysis of the political debate on the future of the European integration for the presence of federal demands; 5) indicating possible scenarios of further accepting or rejecting federal solutions in the subsequent development of the European Union - opportunities and threats for the ability of federal concepts to influence the policy-making. Realisation of these objectives was possible due to three research methods: the historical method, the comparative approach and the neo-institutional approach, and also some elements of the system analysis.First part of the dissertation includes the examination of the federalism as a model of integration, the theory of the decentralisation, the social model and the philosophical current. The purpose of this stage of research was to present specific conceptualization of the notion of federalism (‘federal principle’), to determine how it can be defined and what are the consequences of using this concept to explain the integration processes. Second part centres around the analysis of the main concepts of federal integration from the beginning of the integration processes to the present times (1918-2016). The analysis aims to systemise the guidelines of these concepts and to present the general trends in their development. In the third part of the thesis the legal basis of the EU as well as the practical functioning of the political system are examined for the presence of the elements which are compliance with ‘federal rule’. The last part of the research is an analysis of the current public debate and the future scenarios - it is an attempt to determinate the chances and threats to the federal European integration concepts ability to influence on the future shape of the European Union, understood as an inhibition or progress of the federalization of the EU.The following hypothesis was positively verified in the dissertation: due to their permanent presence in the debate and continuous modernisation made by their promoters, the federalist concepts of the European integration remain valid as one of the key proposals for the development of an integration project. However, at the present stage of this project evolution, it can not be stated that the European Federation is finalité politique of the integration process. This is a result of an unfavourable atmosphere of anxiety and distrust linked to the crisis in the European Union and to the international situation as well as an effect of some negative attitude to the federalism which is either understood stereotypically in a public debate (as a postulate of the creation of a superstate) or suffers from the lack of knowledge of its true meaning and postulates.