Efektywność rotacji umysłowej u kobiet i mężczyzn.

Badacze od lat odnotowują istnienie różnic międzypłciowych w zakresie zdolności przestrzennych, wskazujących na przewagę mężczyzn, przy czym w odniesieniu do rotacji umysłowej są one największe. Kwestią nadal otwartą pozostaje ich źródło. Biorąc pod uwagę wielkość i stabilność różnic międzypłciowych w rotacji umysłowej, dotychczasowe prace koncentrowały się głównie na próbach ustalenia roli czynników biologicznych uczestniczących w ich powstawaniu. Zdecydowanie mniej badań prowadzono nad czynnikami psychospołecznymi, a otrzymywane w nich rezultaty charakteryzowały się znaczną niespójnością. Paradoksalnie, niewiele uwagi poświęcano także roli czynników poznawczych. Celem zrealizowanego projektu doktorskiego było wypełnienie tej luki w badaniach. Przedstawiony w niniejszej pracy projekt objął dwa badania główne oraz szereg prac badawczych poświęconych konstrukcji i adaptacji niektórych zastosowanych testów i kwestionariuszy, a uczestniczyło w nim około 1100 osób. Pierwsze badanie, przeprowadzone w schemacie quasi-eksperymentalnym, objęło 200 osób dobieranych ze względu na płeć i doświadczenie poznawcze, zoperacjonalizowane jako typ kształcenia. Do pomiaru zmiennych wykorzystano Test rotacji mentalnej, Kwestionariusz identyfikacji ze schematem płciowym, kwestionariusz Zainteresowania-Aktywności-Zawody oraz Skalę samooceny poznawczej. Wykazano brak znaczących różnic międzypłciowych w poprawności rotacji umysłowej w grupie studentów nauk humanistycznych oraz przewagę mężczyzn nad kobietami wśród osób studiujących kierunki ścisłe. Co ciekawe, odwrotny schemat zależności odnotowano dla wyników otrzymanych w zakresie samooceny przestrzennej. Ujawniono również główne czynniki psychospołeczne wyjaśniające efektywność rotacji umysłowej w poszczególnych grupach. Okazały się one, zwłaszcza w wypadku stereotypizacji rodzajowej aktywności, szczególnie istotne w grupie kobiet realizujących ścieżkę kariery szkolno-zawodowej w męskich obszarach. Próba badawcza drugiego badania, w schemacie eksperymentalnym, objęła 240 osób, dobieranych ze względu na płeć i stopień identyfikacji ze schematem męskim, do czterech warunków ekspozycji zmodyfikowanego Testu rotacji mentalnej, różniących się stopniem abstrakcyjności zastosowanego w nich materiału. Dodatkowo wykorzystano narzędzia do pomiaru stylów (CSA-WA, VICS) i strategii poznawczych (Kwestionariusz strategii), a także lęku (STAI). Rezultaty badania wykazały, iż stopień abstrakcyjności zastosowanego materiału percepcyjnego wpływał na wielkość uzyskiwanych różnic międzypłciowych w zakresie rotacji umysłowej. Różnice międzypłciowe nie ujawniły się w jednej z wersji pośrednich testu, w której jako materiał wykorzystano obrazy kolorowych układów sześcianów. Z kolei największą przewagę mężczyzn nad kobietami odnotowano – wbrew oczekiwaniom – w wariancie operującym figurami konkretnymi, tj. przedstawiającym obrazy realnych przedmiotów. Czynnik identyfikacji ze schematem męskim w nieznacznym stopniu modyfikował otrzymane zależności. Uzyskane wyniki wykazały niewielkie znaczenie strategii poznawczych w kształtowaniu różnic międzypłciowych w rotacji umysłowej. Ujawniły natomiast znaczącą rolę stylów poznawczych, w szczególności stylu analitycznego w sytuacji operowania figurami o charakterze abstrakcyjnym. Otrzymane rezultaty niosą implikacje zarówno teoretyczne, pozwalając na lepsze rozumienie rotacji mentalnej oraz przyczyn różnic międzypłciowych w jej zakresie, jak i praktyczne – w szczególności w obszarze szkolno-zawodowym.

It has long been observed that men and women differ as regards spatial skills to men’s advantage, especially with respect to mental rotation. It still remains to be determined why this is so. Considering the magnitude and stability of gender differences in mental rotation most researchers so far have striven to identify the biological determinants of these discrepancies. They have paid much less attention to possible psychosocial factors and their findings are far from consistent. Paradoxically, little attention has also been paid to the possible contribution of cognitive factors. This doctoral dissertation attempted to fill this gap. The presented project consisted of two major studies and several minor studies devoted to the construction and adaptation of several tests and questionnaires. All in all, there were approximately 1100 participants. The first study, conducted according to a quasi-experimental design, was run on 200 participants recruited according to gender and cognitive experience operationalized as type of education. The following assessment instruments were applied: The Mental Rotations Test, The Identification with Gender Schema Questionnaire, The Interests – Activities – Occupations Questionnaire and The Cognitive Self-Rating Scale. No significant differences in correctness of mental rotation were found between male and female students of the humanities whereas male students studying exact sciences did better than female students. Interestingly, a reversed pattern emerged for spatial self-rating scores. Several psychosocial predictors of mental rotation effectiveness were also identified. These predictors (especially gender activity stereotyping) were particularly significant in women pursuing masculine scholar-occupational careers. The second study, conducted according to an experimental design, was run on 240 participants selected according to gender and degree of masculine gender identification and assigned to four modified Mental Rotations Test exposure conditions differing in level of abstraction of the material. Several additional tests were administered: CSA-WA and VICS to assess cognitive styles, The Cognitive Strategy Questionnaire to assess cognitive strategy and the STAI to assess anxiety. Level of abstraction of the perceptual material had a significant effect on the magnitude of gender differences in mental rotation. No gender differences were found for one of the indirect versions of the test where the material consisted of coloured images of cube configurations. Counter to predictions, men had the greatest advantage over women in the variant with concrete figures, i.e. the one using images of real objects. Masculine schema identification had a slightly modifying influence on the identified effects. The findings revealed that cognitive strategies had only a minor effect on gender differences. However, they revealed that cognitive styles play an important role in effective mental rotation, especially analytic style when abstract figures are involved. The present findings have both theoretical and practical implications. They facilitate better understanding of mental rotation and the reasons for gender differences in this skill and can be a source of practical suggestions in the scholar and occupational spheres.