Polsko-niemiecki słownik etykiety językowy

Grzecznosc (nazywana tez savoir-vivre’em) jest waznym elementem w codziennych interakcjach komunikacyjnych. W zaleznosci od naszej kompetencji grzecznosciowej, tj. w zaleznosci od zdolnosci wybierania własciwej strategii grzecznościowej w danym kontekscie, w danej sytuacji i z danym partnerem, jesteśmy oceniani na płaszczyznie społecznej jako osoby „(nie)kulturalne”, „(nie)dobrze wychowane”, „(nie)nalezace do grupy” lub nawet „obce”. Ta ocena dotyczy nie tylko naszej skutecznosci komunikacyjnej, lecz takze naszego statusu i miejsca w hierarchii społecznej, a wiec naszego prestizu. Trafny wybór własciwej strategii grzecznosciowej nie dotyczy wyłacznie srodków werbalnych (od prostych formuł grzecznosciowych do złozonych, niebezposrednich aktów mowy), lecz równiez wielu srodków komunikacyjnych niewerbalnych (gesty, mimika, odległosc komunikacyjna, ruchy ciała). Kompetencja grzecznosciowa jest wiec bardzo waznym składnikiem ogólnej kompetencji komunikacyjnej i bardziej szczegółowej kompetencji dyskursywnej. Jest to kompetencja, w skład której wchodzi nie tylko wiedza jezykowa i kulturowa, lecz takze cały szereg soft skills (umiejetnosci miekkie) oraz empatia. Kompetencja grzecznosciowa nie jest wrodzona, lecz indywidualnie nabywana w trakcie procesów uczenia sie. Procesy te, zmierzajace do rozwiniecia kompetencji grzecznosciowej w jezyku ojczystym i obcym, zasadniczo sie róznia. Kompetencja grzecznosciowa własciwa dla rodzimego jezyka i rodzimej kultury nabywana jest w procesie socjalizacji – w rodzinie, szkole, miejscu pracy, grupie znajomych. Obcojezyczna i obcokulturowa kompetencja nabywana jest natomiast głównie w sytuacjach dydaktycznych, które sa z reguły silnie hierarchizowane (np. w relacji nauczyciel-uczen, tubylec-obcokrajowiec). Proces uczenia sie zachowan grzecznosciowych w jezyku obcym odbywa sie często poprzez kontakt z wyzej postawionym w hierarchii „obcym” i poprzez skonfrontowanie z tym, co dotychczas uchodziło za własne. W procesie tym uczący sie stwierdza zarówno zgodnosc, jak i rozbieznosci miedzy własnym systemem grzecznosciowym a systemem docelowym. Co wiecej, uczacy sie przyswaja system grzecznosciowy najczesciej nie holistycznie, lecz „po kawałku”; jego zachowanie jezykowe jest w mniejszym stopniu usytuowane (zalezne od kontekstu i konsytuacji) niz w wypadku nabywania kompetencji grzecznosciowej w jezyku ojczystym. Porusza sie on (przede wszystkim w poczatkowych fazach procesu uczenia sie) po wyboistej sciezce pomiedzy „własnym” i „obcym”, ewentualnie pomiedzy zazwyczaj nie poddanym refleksji „własnym” i „nowym” (w tej fazie jeszcze „obcym”) systemem grzecznosci. Własciwe opanowanie form grzecznosciowych w jezyku obcym, tj. nabycie obcej kompetencji grzecznosciowej, stanowi zwykle duzy problem dla uczacych sie. Nawet w wypadku wysokiego poziomu opanowania jezyka dochodzi do błedów w uzyciu form grzecznosciowych w jezyku obcym. Niewłasciwe uzycie form grzecznosciowych w innym jezyku mozna zatem uznac za ksenizm (Ehlich 1986, 50 i n.), z powodu którego mówiacy mimo poprawnosci jezykowej uznawany jest za obcokrajowca. Ksenizmami sa błedy u uczacych sie jezyka drugiego lub obcego, którzy nie maja statusu uczniów poczatkujacych (dlatego błedy nie sa im „wybaczane”). Sa to odstepstwa i niedociagniecia, które demaskuja mówiacego danym jezykiem jako „obcego”. Jest to szczególnie widoczne, gdy na przykład rodowici uzytkownicy jezyka polskiego staraja sie byc uprzejmi w jezyku niemieckim i na odwrót. Takze w wypadku wysokiego poziomu kompetencji (np. poziom B2 lub C1) i poprawnosci jezykowej zdarzaja sie błedy pragmatyczne, które własnie demaskuja mówiacego jako obcokrajowca („obcego”). Akwizycja kompetencji grzecznosciowej w jezyku obcym stanowi duzy problem dla glottodydaktyków, przede wszystkim z powodu braku odpowiednich narzedzi dydaktycznych. Stanowi tez problem nie tylko dla samych uczacych sie, lecz takze dla specjalistów od kompetencji interkulturowej (posredników jezykowych, specjalistów od nauczania jezyka niemieckiego jako obcego i tłumaczy), przed którymi stoi zadanie rozwiniecia metod nauczania i koncepcji kształcenia majacych usprawnic nabywanie kompetencji grzecznosciowej własciwej dla obcego kregu jezykowego i kulturowego. Czescia tego jest przygotowanie odpowiednich prac leksykograficznych.