El inframundo en las narrativas tzotziles y tzeltales

Kultura społeczności tsotsilskich i tseltalskich ma przede wszystkim charakter ustny. Ważną część tradycji ustnej stanowią opowieści zawierające wierzenia na temat konstrukcji świata, historię danej społeczności oraz normy moralne. Praca opiera się na analizie opowieści dotyczących świata podziemnego, w języku tsotsil i tseltal zwanego k’atinbak, do którego po śmierci udają się ludzkie dusze. Ponadto praca ta analizuje również opowieści związane z nadnaturalnymi istotami, które posiadają ścisły związek ze światem podziemnym takimi jak Sombrerón, który jest rządcą inframundo, lub demon pukuj zwanym również czarnym demonem J’ik’al. Postać Sombrerona służy jako przykład tego jak tradycja ustna potrafi dopasować się do realiów i jak modyfikuje się pod wpływem zmieniającej się rzeczywistości. Opowieści o demonie pukuj zobrazują natomiast, jak kultura ustna kodyfikuje moralność i sposób postrzegania danego zjawiska, w tym przypadku jest to seksualność i pozycja kobiety w społeczeństwie. Opis Święta Zmarłych i tradycyjnego pochówku w ostatnim rozdziale wykaże, jak tradycja ustna wpływa na życie danej społeczności i jakie elementy przedstawionych opowieści są odzwierciedlane w wymienionych praktykach. Poprzez przedstawienie i analizę wcześniej wspomnianych elementów praca chce wykazać, że społeczności tsotsilskie i tseltalskie posiadają własną wizję świata podziemnego, która wywiera wpływ na sposób życia tych społeczności, kodyfikuje moralność i, dostosowując się do danych realiów, komentuje rzeczywistość.

The culture of the tzotzil and tzeltal communities is in majority oral. The stories which contain beliefs about the construction of the world, the history of the community and common morality. This work is based on the analysis of narratives connected to the underworld, in tzotzil-tzeltal languages known as k’atinbak, which is the destination of human souls after death. Furthermore, this work analyses the narratives about supernatural beings which are strongly connected to the underworld such as el Sombrerón, the owner of the underworld, or the demon pukuj at the same time known as the black demon J’ik’al. The figure of Sombrerón will be set as an example of how the oral tradition can adjust to new circumstances and how it modifies itself under the changing reality. The narratives on the demon pukuj will visualise how the oral culture establishes morality and the view on certain fenomena, in this case human sexuality and the position of women in the community.The description of the Day of the Dead and the traditional funerals in the last chapter will show how the oral tradition influences the life of the community and what elements of the narratives are being reflected in these rituals. Through the presentation and the analysis of the aforementioned elements this work wants to prove that the tzotzil and tzeltal communities have their own vision of the underworld which affects the life of the community, establishes moral rules and, having adjusted to the new circumstances, comments on the present reality.

La cultura de las comunidades tzotziles y tzeltales es mayormente oral. Una parte importante de la tradición oral son los relatos que abarcan los temas de la construcción del mundo, la historia de la comunidad y de la moralidad. Este trabajo se basa en el análisis de las narrativas alrededor del tema del inframundo, en lengua tzotzil-tzeltal llamado k´atinbak, al cual se dirigen las almas después de la muerte. Además, el trabajo analiza las narrativas sobre las entes sobrenaturales que tienen un fuerte vínculo con el inframundo como el Sombrerón, el dueño del inframundo, o el demonio pukuj llamado también el demonio negro J´ik´al. El personaje del Sombrerón va a servir como un ejemplo de cómo la tradición oral puede ajustarse a la realidad y cómo se modifica bajo diferentes circunstancias. Las narrativas sobre pukuj van a mostrar cómo la cultura oral codifica la moralidad y la manera de ver algunos fenómenos, en este caso es la sexualidad y la posición de la mujer en la comunidad. La descripción de la Fiesta de las Almas y del entierro tradicional en el último capítulo va a mostrar cómo la tradición oral influye en la vida de la comunidad y qué elementos de las narrativas están reflejados en las mencionadas prácticas. A través de la presentación y el análisis de los dichos elementos el trabajo quiere probar que las comunidades tzotziles y tzeltales tienen una versión del inframundo genuina que influye en su manera de vivir, codifica la moralidad y, ajustándose a las diferentes circunstancias, comenta la realidad.