A zenei ekfrázis a magyar irodalomban

Przez wieki ludzie badali relacje między sztukami, próbując uchwycić i wyrazić je w różnych systemach znaków. Zdecydowanie najczęściej badanym i studiowanym obszarem jest związek między słowem a obrazem, znany jako ekfraza – z greckiego znaczący dokładny opis. Coraz więcej natomiast pojawia się badań między literaturą a muzyką. Niniejsza praca magisterska poświęcona jest dogłębnemu zbadaniu właśnie tej relacji – między muzyką a literaturą, ze szczególnym uwzględnieniem literatury węgierskiej i koncepcji ekfrazy muzycznej. Badania wykazały, że dokładna definicja i badania ekfrazy muzycznej nie są jasne, zwłaszcza w odniesieniu do literatury węgierskiej. Pierwsza część pracy zawiera teoretyczny przegląd koncepcji ekfrazy muzycznej, jej historii i różnych podejść badawczych. Następnie przeanalizowane zostały przykłady z literatury światowej, takie jak Sonata Kreutzerowska i Albert Lwa Tołstoja oraz powieść Cudzoziemka Marii Kuncewiczowej. Kolejne rozdziały pracy omawiają istnienie ekfrazy muzycznej w literaturze węgierskiej, przedstawiając i analizując ją chronologicznie, począwszy od średniowiecznych legend, poprzez renesansową i barokową poezję Bálinta Balassiego i Istvána Gyöngyösiego, romantyzm XIX wieku (Sándor Petőfi, Mihály Vörösmarty) do XX wieku (Endre Ady, Mihály Babits, Géza Csáth, László Nagy). Ostatni rozdział pochyla się nad twórczością współczesnego węgierskiego poety XXI wieku Zoltána Csehy, analizując ekfrazę muzyczną w jego dziełach. Badania nad związkami muzyki i literatury pokazały, jak różnorodne mogą być te więzi, od tuzinkowych i oczywistych po niezwykle interesujące i niejednoznaczne. Praca ukazuje również jak ważną rolę w dziełach literatury węgierskiej odgrywa ekfraza muzyczna.

For centuries, people have studied the relationship between the arts, trying to capture and express it in different sign systems. By far the most studied and researched area is the relationship between words and images, known as ekphrasis - from the Greek meaning accurate description. In contrast, more and more research is appearing between literature and music. This thesis is focused on an exploration in depth of just this relationship - between music and literature, with a particular focus on Hungarian literature and the concept of musical ekphrasis. Research has shown that the exact definition and study of musical ekphrasis is not clear, especially in relation to Hungarian literature. The first part of the thesis provides a theoretical overview of the concept of musical ekphrasis, its history and various research approaches. This is followed by an analysis of examples from world literature, such as Lev Tolstoy's “Kreutzer Sonata” and “Albert” as well as Maria Kuncewiczowa's novel “Cudzoziemka. The following chapters of the work discuss the existence of musical ekphrasis in Hungarian literature, presenting and analyzing it chronologically, starting with medieval legends, through the Renaissance and Baroque poetry of Bálint Balassi and István Gyöngyösi, 19th century Romanticism (Sándor Petőfi, Mihály Vörösmarty) to the 20th century (Endre Ady, Mihály Babits, Géza Csáth, László Nagy). The final chapter takes a look at the work of the contemporary 21st century Hungarian poet Zoltán Csehy, analyzing musical ekphrasis in his works. The study of the relationship between music and literature has shown how diverse these ties can be, ranging from the trumpeted and obvious to the extremely interesting and ambiguous. The work also shows how important a role musical ekphrasis plays in works of Hungarian literature.

A művészettörténészek és irodalomtudósok évszázadok óta vizsgálták a művészetek közötti kapcsolatokat, és megpróbálták azt különböző jelrendszerekben megragadni és kifejezni. A legjobban tanulmányozott és kutatott terület egyértelműen a képek és szavak közötti kapcsolat, az úgynevezett ekfrázis, amely pontos leírást jelent. Napjainkban az irodalom és a zene közötti kapcsolatokról is egyre több tanulmány születik. Ez a dolgozat is ennek az alapos vizsgálatával foglalkozik, különös tekintettel a magyar irodalomra és a zenei ekfrázis fogalmára. A kutatás során kiderült, hogy a zenei ekfrázis pontos meghatározása nem egyértelmű. A dolgozat első része éppen ezért elméleti áttekintést nyújt a zenei ekfrázis fogalmáról, történetéről és a különböző elméleti megközelítésekről. Ezt követi a világirodalomból vett példák elemzése, Lev Tolsztoj Kreutzer szonáta és Albert, illetve Maria Kuncewiczowa Cudzoziemka című műveinek értelmezése. A dolgozat következő fejezetei a zenei ekfrázis megjelenését tárgyalják a magyar irodalomban, a középkori legendáktól és adaptációiktól kezdve Balassi Bálint és Gyöngyösi István reneszánsz és barokk költészetén, a 19. századi romantikán (Petőfi Sándor, Vörösmarty Mihály) át a 20. századig (Ady Endre, Babits Mihály, Csáth Géza, Nagy László). Az utolsó fejezet a 21. századi, kortárs magyar költő, Csehy Zoltán műveit vizsgálja a zenei ekfrázis jelensége felől. Zene és irodalom kapcsolatának vizsgálata betekintést nyújtott abba, hogy ezek a kapcsolatok mennyire változatosak lehetnek, a közhelyestől és a nyilvánvalótól a rendkívül érdekesig és többértelműig. A dolgozat egyúttal azt is megmutatta, hogy a zenei ekfrázis milyen fontos szerepet játszik a magyar irodalom műveiben.