Polscy muzycy w dziewiętnastowiecznym Petersburgu

Polscy muzycy w dziewiętnastowiecznym Petersburgu. W XIX wieku Petersburg był stolicą wielonarodowego Imperium Rosyjskiego, w skład którego wskutek rozbiorów weszły też ziemie I Rzeczypospolitej. Wielojęzyczność petersburskiej kultury, zaangażowanie najbogatszego w Europie dworu monarszego i możnych mecenasów w rozwój sztuk pięknych, dobrze rozwinięta infrastruktura artystyczna, działalność wielu europejskich sław zapewniły temu miastu pozycję ważnej stolicy kulturalnej. Petersburg w omawianym okresie był także najważniejszym ośrodkiem polskim w Rosji. W działalność rozmaitych stowarzyszeń polonijnych aktywnie włączyli się muzycy: poprzez swoją sztukę kompozytorską i wykonawczą przekazywali tradycję narodową, opiewali „ojców dzieje”, nadawali walor folklorowi, a więc integrowali społeczność wokół idei narodowej. Wnosili też swój wkład w rozwój wszystkich sfer życia muzycznego Petersburga. Celem niniejszej dysertacji jest przedstawienie panoramy polskiej obecności muzycznej w Petersburgu w latach 1795–1917, ujawnianej poprzez różne formy aktywności zawodowej muzyków w stolicy Imperium Rosyjskiego. Obiektem rozprawy są polscy muzycy pracujący w dziewiętnastowiecznym Petersburgu. Przedmiotem staje się zatem ich działalność kompozytorska, wykonawcza, dydaktyczna, organizacyjna, związana z ważniejszymi instytucjami artystyczno-muzycznymi, nadto zaś formy integracji polskiego środowiska artystycznego. Obecność polskich muzyków w Petersburgu przyciąga uwagę polskich naukowców od dłuższego czasu. Jednak jak dotąd nie powstała odrębna i całościowo rzecz ujmująca praca na temat działalności polskich muzyków w największych dziewiętnastowiecznych petersburskich instytucjach muzycznych. Próbę wypełnienia tej luki stanowi niniejsza rozprawa. Jej podstawę tworzą nie tylko źródła drukowane (sprawozdania, czasopisma, codzienna prasa polska i rosyjskojęzyczna, pamiętniki i wspomnienia) oraz literatura przedmiotu, lecz przede wszystkim materiały archiwalne, praktycznie nie znane polskim muzykologom. W związku z obranym obiektem rozprawy i charakterem przeanalizowanych źródeł dysertacja została podzielona – oprócz wstępu i zakończenia – na cztery rozdziały. W rozdziale I zostały ujęte materiały z akt Dyrekcji Teatrów Imperatorskich. Omówiłam tam specyfikę funkcjonowania tej największej instytucji artystyczno-muzycznej kraju oraz przedstawiłam sylwetki zatrudnionych w niej polskich muzyków, reprezentujących różne grupy zawodowe. Treść II rozdziału stanowi omówienie historii Rosyjskiego Towarzystwa Muzycznego, które działało w latach 1859–1917, oraz współtworzących tę historię polskich artystów. Ze względu na główne cele Towarzystwa dwa podrozdziały traktują o udziale polskich muzyków w działalności koncertowej jego oddziału petersburskiego, a także w kształtowaniu i rozwoju pierwszej rosyjskiej wyższej uczelni muzycznej. Osiągnięcia polskich pedagogów w systemie podstawowej i średniej edukacji muzycznej ukazano w III rozdziale. W IV rozdziale, ostatnim, refleksją objęta została działalność muzyków w rozmaitych towarzystwach, stworzonych przez Polonię petersburską. Zbadane przeze mnie akta najważniejszych instytucji muzycznych stolicy Imperium Rosyjskiego pomogły odkryć ważne szczegóły petersburskiego okresu twórczości znanych polskich artystów, jak również odtworzyć biografie zapomnianych obecnie muzyków. Ustaliłam, że istniała cała diaspora artystów zawodowych, przybyłych z ziem I Rzeczypospolitej, którzy utworzyli Towarzystwo Muzyczne „Lutnia” – pierwszą polską organizację artystyczną w Petersburgu. Wspaniałymi przykładami swoich osiągnięć w twórczości kompozytorskiej, wykonawczej i pedagogicznej, które mają nieprzemijające znaczenie dla kultury światowej, przyczynili się do wzbogacenia międzykulturowego dialogu w ogóle (czemu sprzyjała polietniczna przestrzeń Petersburga) i polskiej kultury artystycznej w szczególności.

Polish Musicians in Nineteenth-Century St. Petersburg. In the nineteenth century St. Petersburg was the capital of the multinational Russian Empire, which, as a result of the partitions, also encompassed the lands of the Polish–Lithuanian Commonwealth. The multilingualism of St. Petersburg's culture, the involvement of the most powerful European imperial court and the wealthiest patrons in promoting of fine arts, well-developed artistic infrastructure and the activity of many celebrities from Europe gave this city the status of an outstanding cultural capital. In the period under examination St. Petersburg was also the most important Polish centre in Russia. Numerous musicians took part in the activities of various Polish community associations: through their compositional and performing arts they handed down the national traditions, praised the “forefathers’ deeds”, poeticized folklore, in this way uniting the community around the national idea. They also contributed to the development of all spheres of musical life in St. Petersburg. The principal aim of this dissertation is to outline a panorama of Polish musical presence in St. Petersburg from 1795 to 1917, making itself known through various forms of professional activities of musicians in the capital of the Russian Empire. The object of the dissertation are Polish musicians working in nineteenth-century St. Petersburg. The subject therefore becomes their compositional, performing, educational and organizational activity in the most important artistic and musical institutions of the city and, besides, the forms of integration of the Polish artistic milieu. The presence of Polish musicians in St. Petersburg has attracted the attention of Polish researchers for quite a while now. So far, however, there is no comprehensive work, dealing solely with the topic of Polish musicians in the biggest 19th-century music institutions of St. Petersburg. This dissertation attempts to fill this gap. The basis of this study is formed not only of printed sources (reports, magazines, Polish and Russian newspapers, diaries and memoirs) and literature on the subject, but above all of archival materials practically unknown to Polish musicologists. Given the object of the dissertation and the nature of the analysed sources, I divided it – apart from the introduction and the conclusion – into four chapters. In Chapter 1 I explore the materials from the files of the Directorate of Imperial Theatres. I investigate the unique ways of functioning of this largest artistic and musical institution in the country and present the profiles of employed by it Polish musicians, representing various professional groups. In Chapter 2 I examine the history of the Russian Musical Society, functioning from 1859 to 1917, and Polish artists who were part of its history. Bearing in mind the Society's main aims, I included two subchapters, dealing with the participation of Polish musicians in the concerts, given by its St. Petersburg branch, and in shaping and developing of the first Russian music academy (St. Petersburg Conservatory). The achievements of Polish teachers in the system of primary and secondary music education are shown in Chapter 3. In Chapter 4, the last one, I focused on the activities of musicians in various societies, founded by the Polish expats in St. Petersburg. The archival documents of the most important musical institutions of the capital of the Russian Empire, examined by me, helped to reveal essential details of the St. Petersburg period of career of well-known Polish artists, as well as to reconstruct the biographies of now forgotten musicians. I established that there was a whole diaspora of professional artists who had come from the territory of the Polish–Lithuanian Commonwealth, and created the Musical Society “Lutnia” – the first Polish artistic organization in St. Petersburg. The great examples of their achievements in compositional, performing and educational works, which have a lasting value for the world culture, contributed to the enrichment of intercultural dialogue in general (due to the favourable conditions in multi-ethnic environment of St. Petersburg) and Polish artistic culture in particular.