Neokolonializm turystyczny jako zjawisko geograficzne i społeczne na wybranych przykładach z Indonezji

Rozprawa doktorska poświęcona jest zagadnieniu neokolonializmu turystycznego. Na podstawie dotychczasowych badań na gruncie teorii postkolonialnej nad imperializmem i kolonializmem oraz badań nad dysfunkcjami turystyki, z celowym pominięciem dotychczasowych badań opisujących samo zjawisko neokolonializmu turystycznego, zaproponowano własną definicję równościową terminu „neokolonializm turystyczny”. Zgodnie z nią „neokolonializm turystyczny” jest to niesymetryczna relacja pomiędzy światem turystów a światem mieszkańców, której skutkiem jest uzależnienie (mogące przybrać formę podporządkowania) i/lub zmarginalizowanie (mogące przybrać formę wykluczenia) świata mieszkańców przez świat turystów. Poza propozycją definicji dokonano analizy jej poszczególnych elementów oraz wskazania możliwej ścieżki badań nad zjawiskiem neokolonializmu turystycznego z podziałem na konkretne jego konteksty odpowiadające różnego rodzaju przejawom geograficznym i społecznym. Zaproponowaną definicję zweryfikowano w praktyce w Indonezji. W sumie opisano 15 zagadnień, które postrzegać można jako studia przypadku. Poświęcone są one różnym przejawom neokolonializmu turystycznego, takim jak wykluczenie przestrzenne, uzależnienie ekonomiczne czy komercjalizacja kultury. W tym celu przeprowadzono kilkumiesięczne badania terenowe w czterech poligonach badawczych: w okolicach buddyjskiej świątyni Brorbudur na Jawie, w okolicach świątyni obrządku hinduistyczno-balijskiego Tanah Lot na Bali, w dzielnicy turystycznej Prawirotaman w Jogjakarcie na Jawie oraz na wyspach Mentawai. Poza badaniami terenowymi przeprowadzono również kilkadziesiąt wywiadów pogłębionych. Ponadto przetestowano 13 technik zbierania danych podczas badań nad poszczególnymi kontekstami neokolonializmu turystycznego. W toku badań we wszystkich czterech wybranych poligonach badawczych w Indonezji udało się wskazać występowanie zjawiska neokolonializmu turystycznego rozumianego zgodnie z przyjętą definicją. Przejawy neokolonializmu turystycznego w kontekście społeczno-kulturowym oraz gospodarczym udało się wskazać we wszystkich czterech poligonach badawczych. Kontekst przestrzenny neokolonializmu turystycznego wykazano w Borobudur, Prawirotaman i Tanah Lot. Na wyspach Mentawai nie wykazano tego przejawu neokolonializmu turystycznego.

This doctoral dissertation is devoted to the issue of tourist neocolonialism. Based on current postcolonial theory research on imperialism and colonialism, and based on research on dysfunctions of tourism, while omitting on purpose the current research describing the phenomenon of tourist neocolonialism itself, this paper proposes its own normal definition of the term “tourist neocolonialism.” According to this definition, “tourist neocolonialism” is the asymmetrical relationship between the world of tourists and the world of inhabitants, resulting in the dependency (which can take on the form of subordination) and/or marginalization (which can take on the form of exclusion) of the world of inhabitants by the world of tourists. In addition to the proposed definition, the paper analyses its individual elements and indicates the possible path for researching the phenomenon of tourist neocolonialism broken down into its specific contexts corresponding to the various types of geographical and social expressions. The proposed definition is verified in practice in Indonesia. 15 issues that can be viewed as case studies are described in total. They are devoted to various expressions of tourist neocolonialism, such as spatial exclusion, economic dependency, and the commercialization of culture. To this end, several months of field studies were conducted over four research ranges: near the Borobudur Buddhist temple in Java, near the Tanah Lot Balinese Hindu temple in Bali, in the Prawirotaman tourist district in Yogyakarta, Java, and on the Mentawai Islands. In addition to field studies, several dozen in‑depth interviews were conducted as well. Furthermore, 13 data collection techniques were tested while studying individual contexts of tourist neocolonialism. The presence of the phenomenon of tourist neocolonialism, understood in accordance with the adopted definition, was identified in all four selected research ranges during the research process. The expressions of tourist neocolonialism in the sociocultural and economic contexts were identified in all four research ranges. The spatial context of tourist neocolonialism was demonstrated in Borobudur, Prawirotaman, and Tanah Lot. This expression of tourist neocolonialism was not demonstrated on the Mentawai Islands.