"Włoch rodem, chytry i przebiegły"? Polska kariera Gaetana Ghigiottiego, 1760-1796

Celem rozprawy jest analiza kariery Gaetana Ghigiottiego w Rzeczypospolitej. Aktywność tego rzymianina, kierującego przez wiele lat Departamentem Włoskim Gabinetu, dotyczyła przede wszystkim relacji Stanisława Augusta ze Stolicą Apostolską. Prałat w niniejszych rozważaniach stanowi soczewkę, która skupia główne problemy organizacji oraz realizacji dyplomacji rzymskiej ostatniego króla. Kwestie niedotyczące stosunków władcy z dworem papieskim zostaną poruszone w mniejszym stopniu. Uwzględnione będzie jednak to, co było ważne dla pozycji Włocha w otoczeniu Stanisława Augusta, tj. przede wszystkim jego rola zaufanego dworzanina. Główną tezą rozprawy jest to, że Ghigiotti w znaczny sposób wpłynął na stosunki ostatniego króla ze Stolicą Apostolską oraz kształt jego dyplomacji rzymskiej, funkcjonującej w specyficznych warunkach ustroju republikańskiego. Swój kapitał – jakim była wiedza o funkcjonowaniu kurii rzymskiej oraz sieć relacji z ważnymi nad Tybrem aktorami sceny politycznej – Włoch zainwestował w służbę królowi polskiemu. W zamian spodziewał się określonego zwrotu – kariery. Departament Włoski znajdował się w centrum planów swojego kierownika jako najważniejszy organ, mający realizować królewską dyplomację, w tym pośredniczyć w kontaktach mieszkańców Rzeczypospolitej z kurią rzymską. Kolejną tezą rozprawy jest to, że jego kariera w państwie polsko-litewskim stanowiła substytut, mający zrównoważyć niewielkie możliwości osiągnięcia awansu na dworze papieskim. Działalność nad Wisłą nie oznaczała zerwania z Rzymem. Przeciwnie – zdobyty na dworze Stanisława Augusta kapitał miał służyć wzmocnieniu pozycji Ghigiottiego nad Tybrem. Ta ostatnia zaś miała przekładać się na skuteczność w wykonywaniu obowiązków kierownika Departamentu Włoskiego. Związki zarówno z dworem Stanisława Augusta, jak i ze Stolicą Apostolską stanowiły istotę kariery Ghigiottiego, próbującego uzyskać pozycję uprzywilejowanego pośrednika w relacjach Warszawy i Rzymu. Pełnienie tej funkcji nie musiało jednak mieć miejsca nad Wisłą. Włoch starał się o powrót do ojczyzny w różnych punktach swojej kariery. W poniższych rozważaniach wiele miejsca zostanie poświęcone Tommasowi Anticiemu, ministrowi polskiemu w Rzymie, zarówno jako kluczowemu wykonawcy dyplomacji Stanisława Augusta, jak i ważnemu punktowi odniesienia dla trajektorii Ghigiottiego.

The aim of the dissertation is an analysis of the career of Gaetano Ghigiotti in the Polish-Lithuanian Commonwealth. The activity of this Roman prelate, who for many years headed the Department of Italy of the Royal Cabinet, concerned above all Stanisław August's relations with the Holy See. The case of Ghigiotti provides a lens through which the main problems of the organisation and implementation of the Roman diplomacy of the last king may be examined. Issues not pertaining to the ruler's relations with Rome will be addressed to a lesser extent. However, account will be taken of what was important for the position of the prelate at the court of Stanisław August, i.e. above all his role as a trusted courtier. The main thesis is that Ghigiotti significantly influenced the last king’s relations with the Holy See and the structure of his Roman diplomacy, which functioned in the specific conditions of the republican political system. The prelate invested his capital – which was his knowledge of the workings of the Roman Curia and his network of relations with important political actors there – in the service of the Polish king. He expected a certain return – a career. The Department of Italy was at the centre of his plans as the most important agency for carrying out royal diplomacy and to act as a broker in the relations with the Roman Curia. Another thesis is that career of Ghigiotti in the Polish-Lithuanian Commonwealth was a substitute to offset the limited opportunities for his advancement at the Papal court. The capital acquired at the court of Stanisław August was to serve to strengthen Ghigiotti's position in Rome and to translate into efficiency in the performance of his duties as head of the Department of Italy. Relations both with the court of Stanisław August and with the Holy See were the essence of Ghigiotti's career, as he tried to obtain the position of a privileged intermediary in contacts between Warsaw and Rome. The realisation of this role, however, did not have to take place in Poland. Ghigiotti considered and sought to return to his homeland at various points in his career. In the following analysis, particular attention will be devoted to Tommaso Antici, the Polish minister in Rome, both as an important actor in the diplomacy of Stanisław August and as a reference point for Ghigiotti's trajectory.