The role of education in wage determination in Poland

Ustalanie poziomu wynagradzania pracowników należy do istotnych zagadnień współczesnej ekonomii. Wśród różnych aspektów kształtowania się płac w gospodarce rynkowej, szczególną uwagę zwraca ich zróżnicowanie w zależności od wykształcenia, przy czym istotny jest zarówno jego poziom, jak i kierunek. We współczesnej literaturze jako dwa główne czynniki wpływające na płace podaje się poziom wykształcenia (mierzony liczbą lat spędzonych w szkołach) oraz inwestycje, jakie są czynione w trakcie życia zawodowego jednostki. Większość badań ekonomicznych, przeprowadzonych w różnych krajach, wykazuje istnienie pozytywnego związku pomiędzy poziomem uzyskanego wykształcenia formalnego a wysokością wynagrodzenia za pracę. Niniejsza rozprawa doktorska składa się z trzech powiązanych tematycznie artykułów naukowych, w których przedstawiono wyniki empirycznej weryfikacji sformułowanych pytań badawczych dotyczących wpływu polityki edukacyjnej na sytuację jednostek na rynku pracy, w szczególności na wysokość zarobków. Główny cel prezentowanej rozprawy zdefiniowano jako ocena związków między sytuacją jednostki na rynku pracy (definiowaną przez wysokość wynagrodzenia, jakie otrzymuje) a jej wykształceniem. W związku z tym sformułowano tezę, że jednym z czynników kształtujących płacę jest poziom formalnego wykształcenia, a w szczególności, że zmiany, jakie zaszły w szkolnictwie w efekcie reformy edukacyjnej z 1999 r., wpłynęły na poziom płac absolwentów poszczególnych typów szkół mierzonych przed i po jej wprowadzeniu. Ponadto, ze względu na formę przedkładanej pracy doktorskiej, każdy składający się na nią artykuł naukowy miał inny cel i odrębne hipotezy badawcze. W ostatnich trzydziestu latach odnotowano istotną zmianę struktury wykształcenia populacji osób pracujących. W szczególności w tym okresie odnotowano znaczny wzrost udziału osób z wykształceniem wyższym, wynikający ze zwiększenia liczby absolwentów szkół wyższych. Na wzrost ten złożyły się następujące czynniki. Po pierwsze, otwarcie gospodarki na wymianę międzynarodową wraz z rozwojem gospodarki wolnorynkowej spowodowały zmiany w strukturze popytu na pracę w poszczególnych sektorach czy grupach zawodów. Po drugie, niektóre działania podejmowane przez kolejne rządy promowały w pewien sposób zdobywanie wykształcenia ogólnego na poziomie średnim, co w naturalny sposób przekładało się na większą liczbę osób, które mogły aplikować na studia. Do wzrostu liczby studentów przyczyniło się również współistnienie sektora prywatnego i publicznego, przejawiające się z jednej strony istnieniem zarówno publicznych, jak i prywatnych uczelni, a z drugiej strony z występowaniem na uczelniach publicznych zarówno studiów subwencjonowanych, jak i płatnych. Po trzecie, na wielkość popytu na edukację duży wpływ mają czynniki demograficzne. Na przełomie XX i XXI w. jedną z kluczowych determinant rozwoju studiów było więc wchodzenie w wiek podejmowania edukacji wyższej przez roczniki urodzone pod koniec lat 70. i na początku lat 80. XX w. Myślą przewodnią rozprawy jest zatem twierdzenie, że w okresie przemian społeczno-ustrojowych w Polsce, polegających na radykalnych zmianach funkcjonalnych i instytucjonalnych w gospodarce, następowały również istotne zmiany jakościowe i ilościowe w szkolnictwie. Przeprowadzone badania empiryczne potwierdziły zasadność tez badawczych postawionych w poszczególnych artykułach i pozwoliły uzyskać odpowiedź na postawione pytania badawcze. Zmiany, jakie zaszły w polskim szkolnictwie, w tym wprowadzona w 1999 r. reforma systemu szkolnictwa, faktycznie wpłynęły na poziom płac absolwentów poszczególnych typów szkół na rynku pracy. W przedstawianych pracach analizowano przy tym nie tylko reformę edukacyjną z 1999 r., ale także inne zmiany w strukturze oświaty, wynikające z różnych przyczyn, takich jak zmiany w strukturze demograficznej ludności czy różnice w nastawieniu do poszczególnych ścieżek edukacyjnych. Ponadto, warto zaznaczyć, że szczególną rolę w tych artykułach odgrywa kształcenie na poziomie zawodowym. W ostatnich 30 latach obserwuje się spadek liczby absolwentów szkół zawodowych. W niektórych segmentach rynku pracy doprowadziło to do niedoboru wykwalifikowanej siły roboczej, co z kolei spowodowało wzrost względnej premii płacowej młodych pracowników z wykształceniem zawodowym. Z drugiej strony, część działań podjętych w ramach reformy oświaty w Polsce z 1999 r. miała na celu przede wszystkim zachęcenie młodzieży (zwłaszcza pochodzącej ze wsi) do podjęcia kształcenia ogólnego zamiast wyboru ścieżki zawodowej. To z kolei prawdopodobnie było jednym z czynników, które doprowadziły do wzrostu liczby osób z wyższym wykształceniem w Polsce i w konsekwencji do wzrostu ich udziału w liczbie osób zatrudnionych.

Determining the level of employees’ wages remains one of the important issues in modern economics. Among the various aspects of wages in the market economy, special attention is paid to their differentiation depending on education. In this context, both the level and the field of the achieved education are important. In the contemporary literature, two main factors influencing wages are: the level of education (measured by the number of years spent in schools) and investments that are made during an individual's working life. Most economic studies conducted in different countries show a positive relationship between the level of formal education obtained and wages. This doctoral dissertation consists of three thematically related scientific articles in which the results of empirical verification of formulated research questions regarding the impact of educational policy on the situation of individuals in the labor market, in particular on wages, are presented. The main purpose of the dissertation was defined as the assessment of the relationship between the individual's situation in the labor market (defined by the wage he receives) and his education. Therefore, the thesis was formulated that one of the factors influencing wages is the level of formal education, and in particular that the changes that took place in education as a result of the educational reform of 1999 have influenced the level of wages of graduates of various types of schools, as measured before and after its introduction. Moreover, due to the form of the doctoral dissertation, each composing scientific article had a different purpose, aim and therefore separate research hypotheses. The last thirty years have seen a significant change in the education structure of the working population. In particular, this period saw a significant increase in the share of people who have obtained higher education, resulting from the increase in the number of university graduates. The following factors contributed to this increase. Firstly, the opening of the economy to international exchange along with the development of the free-market economy resulted in changes in the structure of the demand for labor in particular sectors or groups of professions. Secondly, some measures taken by successive governments promoted to some extent general secondary education, which translated into a greater number of people who could apply for studies. The coexistence of the private and public sectors also contributed to the increase in the number of students, manifested on the one hand by the existence of both public and private universities and, on the other hand, by the presence of both subsidized and paid studies at public universities. Thirdly, the size of the demand for education is strongly influenced by demographic factors. Thus, at the turn of the 20th and 21st centuries, one of the key determinants of the development of studies was the entry into the age of beginning higher education by those born in the late 1970s and early 1980s. The main idea of the dissertation is therefore that during the period of transformation of the Polish economy which included radical functional and institutional changes in the economy, also significant qualitative and quantitative changes in the education system occurred. The conducted empirical research confirmed the legitimacy of the research theses presented in individual articles and allowed to obtain answers to the research questions posed. The changes that took place in Polish education, including the reform of the education system introduced in 1999, actually influenced the level of wages of graduates of various types of schools on the labor market. The presented works analyzed not only the educational reform of 1999, but also other changes in the structure of education, resulting from various reasons, such as changes in the demographic structure of the population or differences in attitudes towards particular educational paths. Moreover, it is worth noting that vocational education plays a special role in these articles. In the last 30 years, a decrease in the number of vocational school graduates has been observed. In some segments of the labor market, this led to a shortage of skilled labor, which in turn increased the relative wage premium of young workers with a vocational training. On the other hand, some of the activities undertaken as part of the education reform in Poland in 1999 were primarily aimed at encouraging young people (especially from rural areas) to undertake general education instead of choosing a career path. This, in turn, was probably one of the factors that led to an increase in the number of people with higher education in Poland and, consequently, to an increase in their share in the number of people employed.