Homonimia składniowa jako przyczyna zaburzeń komunikacyjnojęzykowych

Niniejsza praca ma na celu przybliżenie zagadnienia homonimii składniowej jako zjawiska, które może prowadzić do zaburzeń w komunikacji językowej. Mowa więc o rzeczywistym problemie – potencjalnym nieporozumieniu powstałym na poziomie rozumienia tekstu przez r o d z i m y c h u ż y t k o w n i k ó w j ę z y k a p o l s k i e g o, a nie przez program komputerowy, niebędący w stanie przypisać danemu słowu właściwego znaczenia jedynie na podstawie formy graficznej. Przytoczmy zdanie: Bali się bali 3 . Ani komputer, ani użytkownik języka nie są w stanie jednoznacznie stwierdzić, które wystąpienie słowa ’bali’ jest rzeczownikiem, a które – czasownikiem. Mimo to zdanie jest jednoznaczne – bez względu na to, której formie ’bali’ przypiszemy jedną z tych dwóch funkcji, będzie ono miało jednakowy sens. Podobnie w zdaniach4 Ptaszek lata po ulicy oraz Od zdarzeń tych minęły lata forma lata, mimo jej homonimiczności, dla użytkownika języka nie stanowi żadnego problemu interpretacyjnego. Nie oznacza to, że żadna forma homonimiczna nie będzie przysparzać takich trudności – śmiało można założyć, że wielu użytkowników języka miałoby problem ze wskazaniem właściwej interpretacji zdań Element utrzymywał na miejscu zatrzask, Getin przejmuje DZ Bank, Dwóch studentów okradło trzech bezdomnych, będących przykładami homonimii składniowej. Zadaniem niniejszej pracy są opis i zbadanie tego zjawiska, mogącego prowadzić do nieporozumień w codziennej komunikacji językowej, a nie jedynie podczas automatycznej analizy tekstu5 . Niniejsza praca bada zagadnienie homonimii składniowej wyłącznie w t e k s t a c h p i s a n y c h. Nieodłącznymi elementami języka mówionego zawsze są intonacja, pauzy, akcent zdaniowy, konsytuacja – elementy zazwyczaj stanowiące wystarczającą podpowiedź, jak należy rozumieć zdanie, które w piśmie jednoznaczne już wcale być nie musi. Ponadto komunikacja mówiona to dialog, w którym ewentualne niejasności zazwyczaj można wyjaśnić z rozmówcą na bieżąco. Tekst pisany nie zawiera żadnej informacji, jak należy rozłożyć akcenty zdaniowe, nie udzieli odpowiedzi na zadawane mu pytania, innymi słowy – nie dysponuje środkami, które są nieodłącznymi elementami komunikacji mówionej. Z tego względu homonimia składniowa może prowadzić do zaburzeń w komunikacji językowej przede wszystkim w tekstach pisanych (w których obowiązuje norma wzorcowa) i właśnie z tego względu to one są przedmiotem badań w niniejszej pracy. Należy zaznaczyć, że analizowane są wyłącznie niespreparowane teksty pisane, pełniące przede wszystkim funkcję informacyjną i nienacechowane stylistycznie (nie badamy literatury pięknej ani poezji).