Polski portret wojskowy epoki saskiej

Polski portret wojskowy epoki saskiej, poza kilkoma wyjątkami pozostawał do tej pory poza głównym nurtem zainteresowań naukowych, a jeśli już, to jego ocena była ujmowana jedynie z perspektywy wartości estetycznej, co w żadnym razie nie stanowi jedynej miary jego jakości. Natomiast poddany analizie munduroznawczej i mundurologicznej, przy jednoczesnym uwzględnieniu dotychczasowego stanu badań z zakresu historii sztuki, ukazał swoje dodatkowe walory. By spełnić zakładane cele rozprawy, przyjęto metodę badań opartą na trzystopniowej analizie, najpierw na poziomie opisu preikonograficznego w katalogu portretów, wydobywającego elementy konstytutywne ubioru i munduru wojskowego (Rozdz. X). Kolejny etap to analiza munduroznawcza ubiorów i mundurów z uwzględnieniem powyższego podziału (Rozdz. III – V), służąca za punkt wyjścia dla interpretacji treści ideowych i symboliki zarówno portretów, jak i mundurów, zbroi oraz galerii rodowych (Rozdz. VI). W pozostałych częściach zawarto materiały pomocnicze: strukturę organizacyjną wojsk Rzeczypospolitej w latach: 1697 – 1763 (Rozdz. II), słownik terminologii z munduroznawstwa i bronioznawstwa (Rozdz. IX), ilustracje porównawcze (Rozdz. XI.1) i rekonstrukcje rysunkowe (Rozdz. XI.2). W efekcie zgromadzona ikonografia utworzyła chronologiczną sekwencję ewolucji mundurów, jednak, co najważniejsze to to, że źródła pozwoliły ujawnić zasadnicze etapy i kierunki zmian w obydwóch autoramentach. I tak w husarii i jeździe pancernej występowanie zbroi i pancerzy kolczych notuje się najpóźniej po lata czterdzieste, a ich zanik pokrywa się z pojawieniem się mundurów. Z kolei zestawiając przedstawienia mundurów autoramentu cudzoziemskiego widać na nich proces kształtowania się oznak służby, rang i stopni, które coraz konsekwentniej umieszczano bezpośrednio na substracie ubraniowym.Poza krojem jest to druga najbardziej wyraźna cecha odróżniająca te mundury od autoramentu narodowego, gdzie opierano się głównie na oznakach nie związanych z samym mundurem. Porównując je z późniejszymi, stało się oczywistym, że to właśnie ówcześnie wypracowany system w następnych okresach jedynie aktualizowano, dostosowując go do kolejnych wymogów organizacyjnych wojska. Innymi słowy, w analizowanym okresie mundur stał się wyrazistym komunikatem wizualnym klasyfikującym żołnierza i zaczął się zdecydowanie odróżniać od odzieży cywilnej i ubioru wojskowego z „epoki przed mundurowej”, pomimo że ulegał stałym wpływom męskiej mody. Stał się instrumentem propagandowym w służbie kodyfikatora, chociaż wyrażał różne treści, w zależności od autoramentu. Niemniej materiał zebrany w niniejszej rozprawie nie wyczerpuje do końca problematyki, która winna być kontynuowana w kilku zakresach. Niewątpliwie należy bliżej przyjrzeć się jednostkowemu mundurowi władcy jako zwierzchnika sił zbrojnych, a w dalszej kolejności można by również odnieść się do niektórych kwestii propagandy związanej z nowym modelem władzy. Trudno też nie dostrzec korelacji portretu wojskowego z problemem dychotomii intelektu i uczuć, a w konsekwencji przeciwstawienia sobie człowieka „słusznie dumnego” i homeryckiego wojownika. Natomiast chcąc przyjrzeć się bliżej samym mundurom i wyglądowi żołnierzy z tego okresu, należy zainteresować się przedstawieniami kampamentów z lat: 1730 - 1744, podobnie jak innymi obrazami batalistycznymi i historycznymi. Odkrywczym zagadnieniem mogą stać się też zarejestrowane zmiany mundurowe w autoramencie cudzoziemskim, w okresie między latami około: 1763 – 1775. Nowych treści można się również spodziewać po jednostkowych studiach nad portretami w zbrojach, obojętnie w częściowych, czy pełnych garniturach. Następną, tu z konieczności potraktowaną dość powierzchownie jest problematyka relacji między jeźdźcem a wierzchowcem w sztuce XVIII wieku.

Polish military portraits of the first half of the 18th. Century haven’t arroused researchers’ interest, so far (only when last two decades). Except a few examples of pictures, they were left beyond the main trend of academic interests, or they were undergone examinations only in respect esthetic values, what wasn’t the only measure of their quality. However, if they are subjected to uniformological examinations, they can appear themselves additional values as the scientific sources. To fulfill the assumed aims in the doctoral thesis, there was accepted a research method allowed to perform the analysis in three steps, first on the preiconographic description level contained in the catalogue of portraits (Chapter X). The next stage is the analysis of the pictures’ substance (Chapters: III – V), as a point of issue for further interpretation (Chapter VI). Moreover, the other parts contain subsidiary materials, first of all the presentation of the organizational structure of Rzeczpospolita’s armies in the 1697 – 1763 (Chapter II). Beside it, there are enclosed supplemental illustrations (Chapter XI.1), as well as drawings (Chapter XI.2). Finaly, to help understand the military terminology, there is annexed a dictionary. In the results, the collected iconography composed a chronological sequence of evolution of the uniforms, what could often verificate hitherto findings. Nevertheless, in the first place the sources let to show fundamental stages of modifications of the soldiers’ appearance of both contingents. On the other hand, there’s possibility to ascertain a few new data. The pictures show that in Polish contingent, the scale-armour and chain mail were being replaced by uniforms in the forties of the 18th. Century. Next, the uniforms of the western model’s contingent show distinct development of the military service rank insygnia in those years. Since 1732 the insignia have been worn as special embroiders and hems directly on the uniforms, what, beside the cut, made the main difference between those uniforms and Polish style ones. Moreover, that particulary system was only gradually modified in next periods. In other words, already in that period the uniforms started to differ significantly from civilian clothes, and to become distinct visual denotation, grading a soldier in the military hierarchy and designate his social status. Uniforms’ symbolism was aimed at both, other soldiers, as well as receivers from beyond the army – civilians. So, it means that they were treated as a propaganda implement. Nevertheless the sources collected in this place doesn’t exhaust all subjects. The researches should be continued in a few courses of action for the future, to bring wider knowledge about rules of wearing uniforms, as well as about principles applying to they as visual messages (for example the monarchy’s one when he appeared himself as the superior military commander). Increasing studies of it’s social perception undoubtedly will reveal some new matters referring to the propaganda related to the new king’s authority model. Next, it’s difficult to omit the correlation between military portraits and twofold attitudes of mind, patterned by the ancient Homeric warrior and the Aristotelian „duly proud” human. On the other hand, a close analysis of representations of military camps and trainings in 1730 – 1744, like other battle-pieces can stay an impressive problem, just as the noticed changes in appearance in the years: 1763 – 1775. New contents can be expected in portraits of persons in suits of armor, too. And finally, the problems connected with relations between horseman and his steed is worthy of closer notice. But all of these themes need a necessity of undertaking interdisciplinary searches like in sociology or psychology.