Strategia memoryzacji tekstów - jej potencjał glottodydaktyczny i rola w rozwijaniu kompetencji komunikacyjnej uczących się języka obcego

Poszukiwanie efektywnych metod, strategii oraz technik nauczania jest ciągłym wyzwaniem stojącym zarówno przed nauczycielami języków obcych, jak i przed samymi uczniami. Nie ma zgody co do tego, w jaki sposób można mierzyć i oceniać efektywność i skuteczność nauki. Ponieważ najbardziej mierzalna jest przyswojona ilość zasobów leksykalnych, wiele kursów językowych, programów i aplikacji do nauki języka opiera się na kryterium ilościowym, uzależniającym sukces językowy od zasobu przyswojonych słów i zwrotów. Należy jednak zwrócić uwagę, że zapamiętywanie oddzielnych wyrazów lub zwrotów nie gwarantuje prawidłowego ich używania w kontekście, a więc nie zawsze pozwala na sformułowanie czytelnego komunikatu dla jego odbiorcy. Dotyczy to zwłaszcza języków fleksyjnych, do których należy między innymi język rosyjski. Tymczasem jeśli, w oparciu o analizę teorii językowych przeprowadzoną w danej rozprawie, dyskurs zostanie potraktowany jako podstawowa jednostka komunikacji językowej, w konsekwencji to właśnie tekst (a nie słowo lub zdanie) powinien stać się główną jednostką dydaktyczną. Może on podlegać studiowaniu, analizie i wreszcie naśladowaniu. Formy językowe są w nim umieszczone w sensownych konfiguracjach i uzależnione od treści. Powyższe rozważania, a także dogłębna analiza literatury naukowej, dotyczącej przyswajania języków obcych oraz funkcjonowania ludzkiej pamięci (rozdziały 1-3), skłoniły autorkę rozprawy do zaplanowania i realizacji badań, które miały na celu zbadanie efektywności stosowania strategii memoryzacji tekstu w podnoszeniu kompetencji komunikacyjnych uczących się. Dana strategia pamięciowa jest traktowana jako jedna z kognitywnych strategii uczenia się, ponieważ pobudza procesy poznawcze i pomaga organizować wiedzę językową i pozajęzykową. Przeprowadzona analiza czynników psychologicznych, które mogą wpływać na wybór strategii uczenia się, potwierdziła, że stosowanie strategii memoryzacji tekstów może się okazać korzystne dla osób o różnych typach osobowości: zarówno introwertyków, jak i ekstrawertyków, osób prezentujących duże poczucie lęku przed mówieniem w języku obcym, osób zarówno z niską, jak i wysoką samooceną oraz różnym poziomem granic własnego ego (zob. rozdział 4). Biorąc pod uwagę wszelkie ograniczenia i trudności związane z oceną efektywności stosowania wybranych strategii i technik pracy, autorka rozprawy skorzystała z możliwości, jakie dają najnowsze techniki neuroobrazowania, a zwłaszcza czynnościowy rezonans magnetyczny, który pozwala obserwować mózg podczas wykonywania różnych zadań. Uzyskane wyniki badań zostały następnie poddane weryfikacji podczas badań w warunkach eksperymentu glottodydaktycznego, który został płynnie włączony do cyklu dydaktycznego. Dodatkowo zostały opracowane wskazówki dydaktyczne, ułatwiające stosowanie strategii memoryzacji tekstów na zajęciach dydaktycznych. Proces badawczy został poprzedzony analizą literatury przedmiotu oraz wnikliwym przeglądem badań z różnych części świata, dotyczących danego tematu, zawierającym zarówno eksperymenty glottodydaktyczne, jak i badania wykorzystujące techniki neuroobrazowania (rozdział 5 i 6). Badania przeprowadzone za pomocą techniki neuroobrazowania (fMRI) potwierdziły hipotezę, że spontaniczna wypowiedź jest pod kątem neurobiologicznym bliższa odtwarzaniu z pamięci zakodowanego tekstu niż odtwarzaniu z pamięci listy wyizolowanych słów i wyrażeń językowych, co pozwala na sformułowanie tezy o większej efektywności stosowania danej techniki w nauce języka obcego. Odtwarzanie tekstu, podobnie jak tworzenie spontanicznej wypowiedzi, wymaga większego przetwarzania semantycznego i syntaktycznego niż generowanie pojedynczych słów i wyrażeń, co przejawia się w silniejszej aktywacji obszarów skroniowych. Oba te zadania charakteryzują się narracyjnością, czyli przekazywaniem treści oraz prozodią mowy, czyli płynnością, intonacją i melodią wypowiedzi, co znajduje swoje odzwierciedlenie w prawostronnej aktywacji w dolnym zakręcie czołowym oraz w robaku móżdżku podczas wykonywania tych zadań. Zjawisko to nie jest obserwowane podczas odtwarzania listy wyizolowanych zwrotów językowych. Tworzenie spontanicznej wypowiedzi i odtwarzanie tekstu wymagają większego zaangażowania pamięci roboczej oraz funkcji kognitywnych niż odtwarzanie z pamięci wyizolowanych z kontekstu słów (zob. szczegółowe wyniki badań w rozdziale7). Eksperyment glottodydaktyczny pozwolił potwierdzić i uzupełnić wyniki uzyskane podczas badania wykonanego przy użyciu czynnościowego rezonansu magnetycznego. Materiał językowy został skutecznie zakodowany w pamięci długotrwałej – ponad 90% procent badanych poprawnie odtworzyła z pamięci więcej niż 20% uczonego tekstu, w tym ponad 50% zapamiętało ponad 60% materiału. Powstałe przy odtwarzaniu zniekształcenia praktycznie nigdy nie miały charakteru błędów gramatycznych, co oznacza, że użyte w tekście słowa i zwroty zostały zapamiętane w prawidłowych formach użycia. Badani zauważyli więcej korzyści niż minusów w stosowaniu strategii memoryzacji tekstów w nauce języka obcego oraz potwierdzili jej efektywność pod kątem rozwijania konkretnych aspektów przyswajania języka – fonetyki, gramatyki i leksyki oraz przyswajania wiedzy pozajęzykowej (zob. rozdział 9). Uzyskana u większości uczestników badania (ok. 85%) pozytywna odpowiedź na kluczowe dla badania pytanie, czy przyswojony materiał językowy był używany przez nich w swobodnych wypowiedziach, potwierdza, że memoryzacja tekstów, jako jedna z kognitywnych strategii uczenia się, umożliwia wykorzystanie utrwalonego materiału językowego w tworzeniu własnego dyskursu, a więc ma pozytywny wpływ na rozwój kompetencji komunikacyjnej uczących się języka obcego.

The search for effective teaching methods, strategies and techniques is an ongoing challenge facing both foreign language teachers and learners themselves. It is not entirely clear how one should measure and assess the effectiveness and efficiency of learning. Since the most easily measurable aspect is the amount of lexical resources assimilated, many language courses, programs and language learning applications are based on a quantitative criterion, measuring language success by the number of words and phrases acquired. It should be noted, however, that memorising isolated words or phrases does not guarantee their correct use in context, so it does not always allow a clear message to be formulated for the recipient. This is especially true of inflected languages, which include Russian. Meanwhile, if - based on the analysis of linguistic theories carried out in the given dissertation - discourse is treated as the basic unit of linguistic communication, consequently, it is the text (and not the word or sentence) that should become the basic teaching unit. It can be subjected to study, analysis and finally imitation. Linguistic forms are placed in it in meaningful configurations and dependent on content. These considerations, as well as an in-depth analysis of the scientific literature on language acquisition and the functioning of human memory (Chapters 1-3), led the author of the dissertation to plan and carry out a study that aimed to investigate the effectiveness of using text memorization strategies in improving learners' communicative competence. This memorization strategy is regarded as a cognitive learning strategy because it stimulates cognitive processes and helps to organize linguistic and non-linguistic knowledge. An analysis of psychological factors that may influence the choice of learning strategies confirmed that the use of text memorization strategies may prove beneficial for people with different personality types: both introverts and extraverts, people who display an extreme fear of speaking a foreign language, people with both low and high self-esteem, as well as people with different levels of ego boundaries (see Chapter 4). Taking into account all the limitations and difficulties related to assessing the effectiveness of the use of selected strategies and work techniques, the author of this dissertation took advantage of the possibilities offered by the latest neuroimaging techniques, especially functional magnetic resonance imaging, which allows the brain to be observed while performing various tasks. The obtained research results were then verified via a language teaching experiment, which was organically integrated into the whole didactic process. Additionally, teaching guidelines were developed to facilitate the use of text memorization strategies in classes. The research process was preceded by a literature analysis and a thorough review of research from different parts of the world on the topic, including both glottodidactic experiments and studies using neuroimaging techniques (Chapters 5 and 6). The research conducted with the use of neuroimaging technology (fMRI) confirmed the hypothesis that spontaneous speech is closer from a neurobiological point of view to playing a coded text back from memory than to playing back from memory a list of isolated words and linguistic expressions. This allows us to formulate the thesis that there is greater effectiveness in using this technique when learning a foreign language. Reproducing a text, like producing a spontaneous utterance, requires more semantic and syntactic processing than generating isolated words and expressions, which manifests itself in stronger activation of temporal areas. Both of these tasks are characterized by narrative, or content transfer, and prosodic speech, or speech fluency, intonation, and melody, as reflected by right-sided activation in the inferior frontal cortex and cerebellar worm during these tasks. This phenomenon is not observed when playing a list of isolated language phrases. Creating spontaneous utterances and reciting text both require greater involvement of working memory and cognitive functions than recreating words isolated from context (see detailed results in Chapter 7). The language teaching experiment helped to confirm and complement the results obtained during the functional magnetic resonance imaging study. The linguistic material was successfully encoded in long-term memory - more than 90% of the subjects correctly retrieved from memory more than 20% of the taught text, including more than 50% of those who remembered more than 60% of the material. The distortions that occurred during retrieval were almost never grammatical errors, which means that the words and phrases used in the text were memorized in their correct forms of use. The respondents noticed more advantages than disadvantages when using the strategy to learn a foreign language, and confirmed the effectiveness of using the strategy of text memorization in terms of developing specific aspects of language acquisition - phonetics, grammar, lexis, as well as acquiring extra-linguistic knowledge. The obtained positive answer to the key question for the study, i.e. whether the acquired language material was used by the learners in free communication, showed that the vast majority of the study participants (about 85%) confirmed such a phenomenon, which proves that the use of the given strategy has a positive impact on the development of the learners' communicative competence.