Polski model świadczeń pieniężnych z tytułu choroby na tle rozwiązań przyjętych w Unii Europejskiej – rozważania de lege ferenda

1. Uzasadnienie wyboru tematu Współczesny system świadczeń na wypadek czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby, aby sprostać wszystkim uwarunkowaniom powinien być jak najbardziej systemem elastycznym dostosowującym się do bieżących potrzeb rynku pracy, dlatego też należy dokładnie zbadać jego funkcjonowanie we wciąż zmieniających się współczesnych realiach, a także zależności pomiędzy poszczególnymi elementami systemu ubezpieczeń z tytułu czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby, które mają różnorodny charakter i powodują znaczne różnice w rozwiązaniach przyjętych w krajach członkowskich Unii Europejskiej. Z powyższych względów konieczne stało się przedstawienie propozycji zmian dotyczących systemu wypłaty świadczeń pieniężnych na wypadek czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby. Przeprowadzenie analizy wypłaty świadczeń chorobowych kilku wybranych krajów członkowskich Unii Europejskiej byłoby subiektywnym wyborem i pomijałoby szereg rozwiązań możliwych do zastosowania w polskim systemie. Autor przeanalizował konstrukcje ubezpieczeniowe przyjęte w państwach członkowskich Unii Europejskiej, aby wykazać ich różnorodność w zakresie poszczególnych elementów ubezpieczenia chorobowego, co pokazałoby także możliwości ich modelowania i stanowiłoby inspirację dla nowych rozwiązań w polskim systemie. Zbadanie wszystkich europejskich mechanizmów pozwoliło na wyciągnięcie wniosków i zaproponowanie gruntownych zmian w polskim ubezpieczeniu chorobowym. 2. Cel pracy i tezy badawcze Przedmiotem badań są rozwiązania w zakresie świadczeń pieniężnych z tytułu czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby państw członkowskich Unii Europejskiej, zbadanie i porównanie poszczególnych części składowych ubezpieczenia chorobowego, takich jak: - krąg osób ubezpieczonych; - podstawa wymiaru składki ubezpieczeniowej; - wysokość tej składki; - podstawa wymiaru świadczenia wypłacanego za okres czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby; - wysokość świadczeń; - okres udzielania świadczeń. Praca doktorska zmierza do wykazania konieczności dokonania zmian w polskim ubezpieczeniu chorobowym, dostosowania go do potrzeb wciąż zmieniającej się struktury zatrudnienia na rynku pracy, wykorzystania tego ubezpieczenia jako narzędzia w kształtowaniu polityki demograficznej i społecznej poprzez analizę systemów ubezpieczenia chorobowego państw członkowskich Unii Europejskiej, w wyniku której zostaną przedstawione propozycje rozwiązań w zakresie polskiego ubezpieczenia chorobowego. 3. Metody badawcze Metody badawcze polegały na opisaniu i porównaniu poszczególnych elementów ubezpieczenia chorobowego takich jak finansowanie, opłacanie jedną składką kilku świadczeń, okresy wyczekiwania, wysokość i zakres udzielanych świadczeń. W ramach analizy Autor dokonał procentowego wyliczenia obciążenia składkami pracodawcy i pracownika, wypłacanego wynagrodzenia chorobowego przez pracodawcę i obciążenia składką, okresów karencji, okresów wypłaty wynagrodzenia chorobowego oraz zasiłku chorobowego. Następnie Autor opisał rozwiązania stosowane w polskim ubezpieczeniu chorobowym oraz wskazał różnice pomiędzy systemem polskim a systemami pozostałych krajów członkowskich Unii Europejskiej. Wychodząc od najszerszej perspektywy opisania wielu systemów funkcjonujących w Unii Europejskiej, a następnie systemu polskiego, na koniec Autor nakreślił we wnioskach kierunki zmian w ubezpieczeniu chorobowym w Polsce. 4. Struktura rozprawy W pierwszym rozdziale przedstawiony został zakres obowiązkowego ubezpieczenia zabezpieczającego skutki wystąpienia ryzyka choroby w państwach członkowskich Unii Europejskiej oraz warunki przystąpienia do ubezpieczenia. Poszczególne państwa zostały podzielone na grupy, zaczynając od państw nie stosujących okresu wyczekiwania, poprzez grupę państw nie stosujących tego wymogu wobec głównej grupy ubezpieczonych, czyli pracowników, a następnie przedstawiając te państwa członkowskie, które stosują okresy wyczekiwania w różnym zakresie, związany z tym wymóg równoległego opłacania składek, lub po prostu wymóg wykazania wpłaconej wielokrotności minimalnej składki określonej przez ustawodawcę, na okolicznościach zwalniających od spełniania wymogów przystąpienia do ubezpieczenia kończąc. Po zakresie obowiązkowego ubezpieczenia oraz warunkach przystąpienia do niego przedstawione zostały kryteria zwalniania z obowiązkowego ubezpieczenia oraz systemowe ograniczenia, progi dochodowe i inne wymogi, od spełniania których zwolnieni zostali ubezpieczeni. Obok ubezpieczenia obowiązkowego Autor opisał ubezpieczenie dobrowolne, oraz ubezpieczenie kontynuowane ,które ze względu na swoją specyfikę może być stosowane w konkretnej sytuacji osoby ubezpieczonej. W drugim rozdziale omówiona została konstrukcja składki ubezpieczeniowej, rozkład obciążeń pomiędzy pracodawcę i pracownika oraz występujące w Europie modele kształtowania mechanizmów składkowych, a także stosowane zwolnienia ze spełniania kryteriów ubezpieczeniowych. Autor przedstawił kolejno systemy stosujące osobną składkę chorobową, składkę chorobową wraz ze składką zdrowotną oraz systemy, w ramach których jedna składka ubezpieczeniowa obejmuje kilka świadczeń ubezpieczeniowych. Przy omówieniu modeli składek ubezpieczeniowych została poruszona również kwestia wyłączeń stosowanych w ubezpieczeniu chorobowym pod kątem ich roli w całym systemie ubezpieczeniowym określonego państwa, w którym funkcjonuje model odrębnej składki chorobowej lub składki obejmującej kilka świadczeń ubezpieczeniowych. Podkreślone zostały różnice w kształtowaniu modeli wypłaty kilku świadczeń w ramach jednej składki. Pod uwagą brano także zakres wyłączeń, a mianowicie: - wyłączenie tego ryzyka, które jest objęte ochroną socjalną, ale nie stanowi elementu ubezpieczeń społecznych np. bezrobocia; - wyłączenie świadczeń rzeczowych z ogólnej składki, ale skupienie w jednej składce świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego; - wyłączenie ze względu na specyfikę ryzyka ubezpieczeniowego (np. choroby zawodowe, wypadki przy pracy) ze względu na ich charakterystyczne zróżnicowanie oraz nierównomierne występowanie w poszczególnych grupach zawodowych. W trzecim rozdziale został poddany analizie katalog świadczeń oferowanych w zamian za wpłaconą składkę oraz metody naliczania i wypłaty świadczeń za okres choroby. Wskazano relacje pomiędzy pracodawcą, a systemem ubezpieczeń społecznych odnośnie obciążenia składką pracodawcy i pracownika z uwzględnieniem okresu wypłaty wynagrodzenia chorobowego przez pracodawcę. Autor omówił także zasady kształtowania podstawy wymiaru wynagrodzenia chorobowego oraz zasiłku chorobowego,- od rozwiązań opartych na indywidualnych stawkach wynagrodzenia osób ubezpieczonych poczynając, przez ustalanie podstawy wymiaru z dłuższych okresów kilku miesięcy, czy roku, aż po zastosowanie podstawy wymiaru stosowanej na bazie ustalania dochodów do podatku dochodowego, a na rozwiązaniach opartych na konstrukcji kwoty bazowej ustalanej w przepisach przez ustawodawcę kończąc. Następnie zostały zanalizowane rozwiązania dotyczące wypłaty świadczeń chorobowych w ramach ubezpieczenia chorobowego jako realizacja tego ubezpieczenia, od zasad ustalania wysokości świadczenia tak, jak w przypadku wynagrodzenia chorobowego, poprzez procentową wysokość świadczenia oraz uwzględnianie sytuacji materialnej i rodzinnej osoby ubezpieczonej przy wypłacie zasiłku chorobowego, a także szczególnych przypadków zachorowania skutkujących wypłatą świadczenia w zwiększonej wysokości, czy jego wypłatą przez okres dłuższy niż podstawowy okres wypłaty świadczenia przyjęty w danym systemie. Ostatnią kwestią w charakterystyce systemów ubezpieczeniowych państw członkowskich Unii Europejskiej była analiza długości okresów zasiłkowych, a także możliwości ich wydłużenia w szczególnych przypadkach. W czwartym rozdziale zostały scharakteryzowane rozwiązania funkcjonujące w polskim systemie ubezpieczenia chorobowego oraz wskazane różnice w odniesieniu do ubezpieczenia chorobowego pozostałych państw członkowskich Unii Europejskiej. Badania przeprowadzone w stosunku do wszystkich krajów członkowskich i analiza poszczególnych elementów ubezpieczenia chorobowego pozwoliły na wskazanie różnic pomiędzy rozwiązaniami polskimi i rozwiązaniami europejskimi. Na tle tych mechanizmów polski system przejawia pewne stałe elementy, które nie ulegały na przestrzeni lat gruntownym przemianom. Stwarza to obecnie potrzebę jego uelastycznienia i dostosowania do warunków rynku pracy oraz potrzeb ubezpieczeniowych w gospodarce rynkowej z uwzględnieniem uwarunkowań demograficznych, takich jak starzenie się społeczeństwa i zwiększenie aktywności w obszarze polityki prorodzinnej. Na podstawie charakterystyki systemów innych państw członkowskich Unii Europejskiej Autor przedstawił wnioski dotyczące funkcjonowania polskiego systemu w obszarze ubezpieczenia chorobowego oraz propozycje zmian w polskim systemie ze względu na wciąż zmieniające się warunki społeczno-gospodarcze.

SUMMARY Doctoral dissertation POLISH MODEL OF CASH BENEFITS IN CASE OF ILLNESS IN THE BACKGROUND OF SOLUTIONS EXISTING IN THE EUROPEAN UNION – DE LEGE FERENDA CONCLUSIONS Topic choice justification The Act of 25 June 1999, on cash benefits from the social insurance in case of illness and motherhood, was characterized as an unification act, eliminating old sickness benefits separate for each of many groups insured. In view of such a great range of unifying regulations, in relation to many trade groups for persons insured, it was obvious that the system of sickness benefits would not be built from the beginning, but it would be based on structures and solutions applied so far. Since the act enforcement time, it has been amended repeatedly. Every amendment has had a current character and tried to meet current needs. However, sickness benefits regulations have never been dealt with thoroughly and systematically. Considering all what was stated above, it is necessary to present suggestions of changes in the system of paying cash benefits in case of temporary work disability caused by illness. They require the analysis of insurance structures existing in European Union member countries, to demonstrate their diversity in individual elements of sickness benefits. It would also show possibilities of modelling them and it would constitute an inspiration for new solutions in the Polish system. A need for a wide analysis, on an European and even global scale, appears in discussions carried out during legislative processes of social insurance bills. Fundamental assumptions of principles for paying of sickness benefits in 15 “old” member countries have been translated and described. Nevertheless, Poland’s accession into the structures of the European Union in 2004 created real possibilities of monitoring social insurance in single member countries and the whole European Union, observing relations between economies of member countries and making comparisons in various areas. In order to fulfill all the conditions, the contemporary system of benefits in case of temporary disability caused by illness should be a flexible system that accommodates to current needs of the job market. Therefore, it is necessary to precisely examine its functioning in all the time changing reality as well as relations among specific elements of the system of insurance on temporary work disability caused by illness, which are of diversified character and result in considerable differences in solutions adopted in European Union member countries. The analysis of sickness benefits pay-out in EU member countries will let for making conclusions and suggesting changes in the Polish sickness insurance. Research subject and the main aim of the dissertation The subject of the research will be sickness benefits in all European Union member countries as an economic mechanism. The research of selected EU member countries would be a subjective choice and an incomplete presentation of European solutions. The characteristics of all member countries sickness benefits will allow to choose these elements of sickness insurance, which could streamline and adjust the Polish model of sickness benefits to current needs. The aim of the dissertation will be to examine and compare individual elements of sickness benefits, such as the circle of persons insured, the base of insurance contribution assessment, the contribution amount, the base of benefits assessment, the benefits amount and the period of granting the benefits in specific EU countries. It will also be to compare them with Polish solutions and suggest options possible to apply in the future. Dissertation thesis This Pd.D. dissertation is aimed at showing a necessity of introducing changes in the Polish sickness insurance and accommodating it to needs of ever changing structure of employment at the job market as well as using this insurance as a tool in shaping demographic and social policies through the analysis of EU member countries sickness benefits systems. It will result in presenting suggestions of solutions in the area of the Polish sickness insurance. Detailed thesis  Since 1999, amendments of the act on cash benefits in case of illness and motherhood have been temporary, and non-system-based supported by the analysis of social and economic conditions.  Sickness insurance should be flexible and adjusted to the job market; it should consider compulsory the insurance of self-employed persons, seasonal and temporary workers.  Waiting periods should be used for graduates in reference to their first job – so that they could “earn” benefits. Including insurance periods should be more flexible and take into consideration different lengths of insurance periods.  It would be advisable to introduce discharging from a duty to meet the criteria for persons with the lowest income.  Voluntary insurance should only be used in case of co-working spouses of self-employed persons.  Unified sickness and health insurance contributions, both applying to the same illness and insurance holder. The unification will result in a wider control of sick leaves both by ZUS (Social Insurance Company) and NFZ (National Health Fund).  The base of social insurance contribution assessment and discharge should coherently be regulated in the act.  Benefits on temporary work disability caused by illness should consider family conditions of a insurance holder.  The period of payment of sickness renumeration should be shortened, concern each work disability, function with its own period of payment and simultaneously be taken into consideration in the period of sickness benefit payment. Benefit models, mutual supplementing payments of sickness renumeration and sickness benefits; French, Austrian and universal models.  The length of a benefit period should be consecutively extended to 52 weeks, according to the ratified convention, and benefits such as rehabilitation and compensation benefits modified.  Within sickness insurance, maternity benefit expenditures should be specified or entirely covered from the national budget. Dissertation structure Chapter 1 will present a scope of compulsory insurance safeguarding effects of appearing the risk of illness in EU member countries, especially considering groups of employees and other persons within compulsory insurance. Chapter 2 will present a structure of insurance contributions, a distribution of costs between an employer and an employee as well as European models of shaping contribution mechanisms and discharges from insurance criteria. Subsequently, systems with separate sickness contributions, sickness contributions with health contributions and other systems will be described. Chapter 3 will present the analysis of a catalog of benefits offered in exchange for contributions paid and methods of calculating and paying benefits for the period of illness. Relations between employers and the system of social insurance, in the case of charging employers and employees with contributions, and a period of paying sickness renumeration by employers. Chapter 4 will present solutions functioning in the Polish system of sickness insurance and differences in reference to sickness insurance in remaining EU countries. Based on the characteristics of systems in other EU countries, Chapter 5 will present conclusions regarding the functioning of the Polish system in the area of sickness insurance and suggestions of changes in the Polish system, in relation to ever changing social and economic conditions. Sources and research methods Sources of sickness benefits in European Union member countries are first of all MISSOC data bases updated in July 2011. Furthermore, these are Polish publications on the system of social insurance and sickness insurance as well as ZUS statistics of sickness insurance expenditures and statistics of absences. They are also statistical materials and NFZ diagrams, and legal acts including social insurance regulations. Research methods were based on comparing individual elements of sickness insurance, such as financing, paying one contribution for several benefits, waiting periods, amounts and scope of granted benefits. The analysis concluded in the percentage calculation of charging employers and employees by contributions, sickness renumeration paid by employers and contribution charges, waiting periods, periods of sickness renumeration and sickness benefit pays. The expenditures and frequencies of absences as well as taking health benefits granted in policlinic and hospital conditions have been analysed.