Przekroczenie granic obrony koniecznej w stanie zagrożenia

Zasadniczymi celami niniejszej pracy jest wnikliwe przedstawienie problematyki dotyczącej przekroczenia granic obrony koniecznej, ze szczególnym uwzględnieniem stanu zagrożenia oraz zaproponowanie stosownych wniosków de lege ferenda w tym przedmiocie. Problematyka przekroczenia granic obrony koniecznej jest złożona i charakteryzuje się odmiennością poglądów, wyrażanych zarówno w orzecznictwie, jak i w doktrynie, często w kwestiach zasadniczych, jak np. istnienie i definicja ekscesu ekstensywnego uprzedniego czy też problem samoistności lub subsydiarności prawa do obrony koniecznej. Postawione zasadnicze cele pracy doktorskiej korespondują z następującą tezą: obecnie obowiązujące przepisy Kodeksu karnego dotyczące przekroczenia granic obrony koniecznej są nieefektywne w praktyce wymiaru sprawiedliwości i wymagają zmiany. Autor niniejszej pracy przez nieefektywność wspomnianych przepisów rozumie po pierwsze, że sprawiają one problemy w praktycznym stosowaniu, a po wtóre, że niektóre z tych przepisów (m.in. art. 25 § 2a Kodeksu karnego oraz art. 25 § 3 Kodeksu karnego) mogą być uznane przez Trybunał Konstytucyjny za sprzeczne z wybranymi przepisami Konstytucji (m.in. z art. 32 ust. 1 Konstytucji). W rozdziale I pracy przedstawiono źródła instytucji obrony koniecznej. Poruszono też problematykę kształtu tej instytucji w polskich nowożytnych kodeksach karnych oraz sposoby uzasadnienia przedmiotowej instytucji. Pojęcie obrony koniecznej scharakteryzowano w rozdziale II, gdzie dokładnie odniesiono się do kwestii przesłanek obrony koniecznej, podejmując próbę samodzielnego wskazania przesłanek analizowanego kontratypu. Takie ujęcie pozwoliło na określenie granic obrony koniecznej. Rozdział III dotyczy przekroczenia granic obrony koniecznej w ujęciu kodeksowym ze szczególnym uwzględnieniem stanu zagrożenia. Wskazano, jakie czynniki decydują o przekroczeniu granic tego kontratypu. Opisano w sposób szczegółowy przekroczenie granic obrony koniecznej uregulowane w art. 25 § 2 Kodeksu karnego, art. 25 § 2a Kodeksu karnego i art. 25 § 3 Kodeksu karnego, eksponując przy tym sporne zagadnienia z tym związane oraz wykorzystując stosowne orzecznictwo Sądu Najwyższego i sądów powszechnych bezpośrednio wiążące się z tą tematyką. Poruszone zostały problemy związane z przekroczeniem granic obrony koniecznej, jakie wyłoniły się po wejściu w życie art. 231b Kodeksu karnego. Scharakteryzowano istotę stanu zagrożenia odwołując się w tym zakresie zarówno do definicji językowych, jak i poglądów prezentowanych w doktrynie prawa karnego. Zdefiniowano pojęcie „stanu zagrożenia występującego przy działaniu w granicach obrony koniecznej”. Podjęto także problematykę stanu zagrożenia w odniesieniu do przypadków przekroczenia granic obrony koniecznej uregulowanych w Kodeksie karnym, dokonując przy tym rozróżnienia na „stan zagrożenia zamachem” i „stan zagrożenia spowodowany zamachem”. Rozdział IV dysertacji koncentruje się wokół problematyki zgodności wybranych przepisów dotyczących obrony koniecznej z Konstytucją. Przedmiotem analizy zgodności konstytucyjnej uczynione zostały art. 25 § 2a Kodeksu karnego, art. 25 § 3 Kodeksu karnego i art. 231b § 1 Kodeksu karnego. W rozdziale V sformułowano wnioski de lege ferenda oraz ich uzasadnienie.

The main goals of this work are to provide an in-depth presentation of the issue of crossing the limits of necessary self-defence, with particular emphasis on the state of danger, and to propose appropriate de lege ferenda conclusions on this subject. The issue of exceeding the limits of necessary defence is complex and is characterized by different views, expressed both in jurisprudence and in doctrine, often on fundamental issues, such as the existence and definition of extensive prior excess or the problem of self-existence or subsidiarity of the right to necessary defence. The basic objectives of the doctoral dissertation correspond to the following thesis: the current provisions of the Penal Code concerning the exceeding of the limits of necessary defence are ineffective in the practice of the judiciary and require changes. The author of this work understands the ineffectiveness of the above-mentioned provisions, firstly, that they cause problems in practical application, and secondly, that some of these provisions (including art. 25 § 2a of the Penal Code and art. 25 § 3 of the Penal Code) may be recognized by the Constitutional Tribunal for being inconsistent with selected provisions of the Constitution (including art. 32 (1) of the Constitution). Chapter I of the work presents the sources of the self-defence institution. The issues of the shape of this institution in modern Polish penal codes and the ways of justifying the institution in question were also discussed. The concept of necessary defence has been characterized in Chapter II, where the issue of the premises of necessary defence has been carefully addressed, making an attempt to independently indicate the premises of the analysed countertype. Such an approach allowed to define the limits of necessary defence. Chapter III concerns the crossing of the limits of necessary defence in terms of the code, with particular emphasis on the state of danger. It was indicated which factors decide about crossing the boundaries of this countertype. The crossing of the limits of necessary self-defence, regulated in art. 25 § 2 of the Penal Code, art. 25 § 2a of the Penal Code and art. 25 § 3 of the Penal Code, exposing the contentious issues related to it and using the relevant jurisprudence of the Supreme Court and common courts directly related to this subject. Problems related to exceeding the limits of necessary defence were discussed that emerged after the entry into force of art. 231b of the Penal Code. The essence of the state of danger has been characterized, referring in this respect to both linguistic definitions and views presented in the doctrine of criminal law. The concept of ‘a state of danger that occurs when acting within the limits of necessary defence’ has been defined. The issue of the state of danger was also discussed in relation to the cases of exceeding the limits of necessary defence regulated in the Penal Code, distinguishing between ‘the state of danger of an attack’ and ‘the state of danger caused by an attack’. Chapter IV of the dissertation focuses on the issues of compliance of selected provisions on necessary defence with the Constitution. The subject of the analysis of constitutional compliance was art. 25 § 2a of the Penal Code, art. 25 § 3 of the Penal Code and art. 231b § 1 of the Penal Code. Chapter V formulates de lege ferenda conclusions and their justification.