Grazia. Consigli che hanno formato le italiane

Tytuł pracy „Grazia. Porady, które ukształtowały Włoszki” jest swoistą grą słów, gdyż z jednej strony odnosi się do kształtowania porady sercowej przez Włoszki, czytelniczki czasopisma Grazia, które wysyłając listy do redakcji niejako tworzyły ten gatunek tekstu. Z drugiej zaś, dotyczy kształtowania i edukowania tychże Włoszek za pomocą dyskursu pojawiającego się w obrębie gatunku tekstu jakim jest porada. Celem rozprawy jest pokazanie za pomocą analizy dyskursu zmian zachodzących w świadomości społecznej oraz we wzorcach kobiety i kobiecości we Włoszech na przestrzeni XX w. Przytoczony tytuł rozprawy odpowiada dwóm pytaniom badawczym. Po pierwsze, jak za pomocą szczegółowej analizy struktury porad sercowych można nie tylko wykazać zmiany diachroniczne w jej obrębie, ale również uzyskać informacje na temat tego, co wchodziło w obszar kobiecych zainteresowań, co stanowiło dla kobiet problem w danym okresie, jakie treści promowano i jakie proponowano rozwiązania. Po drugie, w jaki sposób dzięki analizie pragmatyczno-stylistycznej można uchwycić zmiany na poziomie relacji nadawczo-odbiorczej, która niejednokrotnie jest symptomatyczna dla relacji społecznych dotyczących kobiet w ogóle. Korpus rozprawy składał się z 656 porad pochodzących z 282 numerów włoskiego czasopisma Grazia z lat trzydziestych/czterdziestych (początki istnienia tygodnika), sześćdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Wybór Grazii podyktowany był wieloma względami, wśród których warto wymienić choćby wieloletnią historię tygodnika, umożliwiającą przeprowadzenie badania diachronicznego, jego niezmienną od lat popularność na włoskim rynku prasy, a także kulturotwórczy charakter czasopisma. Analiza dyskursywna porad sercowych Grazii została przeprowadzona w trzech rozdziałach odpowiadających trzem okresom: lata trzydzieste/czterdzieste, lata sześćdziesiąte i lata dziewięćdziesiąte. W przypadku każdego z rozdziałów przebiegała ona dwuetapowo, co pozwoliło na dokładniejsze przyjrzenie się cechom gatunkowym porady. Etap pierwszy objął dyskursywną analizę poziomu strukturalnego i polegał na wyodrębnieniu w tekście porady elementów funkcjonalnych tzw. moves (mosse). Etap drugi objął analizę poziomu pragmatyczno-stylistycznego. Dzięki pierwszemu etapowi analizy możliwe było m.in. zaobserwowanie zmian diachronicznych w kształtowaniu się struktury gatunku porady sercowej we Włoszech (jedne moves stopniowo pojawiały się, inne znikały), metod formułowania pytań i udzielania odpowiedzi, sposobów przedstawiania problemów i proponowania rozwiązań. Etap drugi analizy pozwolił m.in. na zaobserwowanie subtelnych zmian w dyskursywnym kształtowaniu się roli i autopercepcji kobiety, zmian roli społecznej i autorytetu doradczyni, zmian w obrębie stylu, którego używano by zwracać się do kobiet-czytelniczek. Przeprowadzona w rozprawie analiza dyskursywna wykazała stosunkowo niewielkie zmiany na poziomie strukturalnym. Polegały one głównie na stopniowym oddalaniu się modelu porady sercowej od modelu prototypu, czyli listu prywatnego (zanikanie moves otwierających i zamykających list do redakcji i list redakcji). Ponadto udowodniono, że czytelniczki często miały kłopot z odpowiednim sformułowaniem problemu, a same odpowiedzi redakcji z początkowych lat funkcjonowania czasopisma były niezbyt konkretne. Przeprowadzona analiza diachroniczna umożliwiła zaobserwowanie sukcesywnego wzbogacania się porady sercowej o nowe elementy, mające związek nie tylko z praktyką samego gatunku tekstu, ale również z coraz większą świadomością Włoszek dotyczącą funkcjonowania relacji partnerskich. Analiza dyskursu na poziomie pragmatyczno-stylistycznym pokazała przede wszystkim znaczną zmianę stosunków nadawczo-odbiorczych na przestrzeni analizowanych lat. W początkowej fazie funkcjonowania czasopisma czytelniczki traktowane są przez doradczynię jak małe dziewczynki, którym należy „tłumaczyć świat” i które żyją w systemie nakazów i zakazów realizowanych również w obrębie porad sercowych. W latach sześćdziesiątych czytelniczki zmieniają się w podlotki, które – choć wciąż strofowane przez doradczynię – zaczynają coraz częściej zadawać „dorosłe” pytania i poruszać trudne tematy, jak na przykład te związane z seksualnością. Lata dziewięćdziesiąte pozwalają kobietom dojrzeć. Doradczyni przestaje pouczać czytelniczki i zmienia się w swoistą panią psycholog. Używane przez autorki listów pseudonimy oraz charakterystyczne konstrukcje agentywności (strona czynna lub bierna) wskazują na istotne zmiany w autopercepcji. W latach trzydziestych/czterdziestych Włoszki postrzegają się jako bezbronne dziewczynki, pasywne wobec otaczającej je rzeczywistości i oczekujące kierownictwa. W latach sześćdziesiątych czują się bardziej dorosło, jednak nadal przyjmują pouczenia i porady. Natomiast w latach dziewięćdziesiątych widzą siebie już jako jednostki autonomiczne, śmiało przedstawiające swoje poglądy i oczekujące raczej akceptacji dla własnych wyborów niż czekające na rady.