Idea tubylczości w teorii i praktyce politycznej współczesnych państw Ameryki Łacińskiej

Praca poświęcona jest teoretycznemu i praktycznemu wymiarowi idei tubylczości w polityce państw latynoamerykańskich. Podstawowym celem badawczym było wyjaśnienie, w jaki sposób idea ta jest wykorzystywana przez samych tubylców, państwa i organizacje międzynarodowe w tym regionie. Główna hipoteza badawcza pracy zakłada, że idea tubylczości może być skutecznym narzędziem walki ludów tubylczych o ich prawa, jednak dotychczasowe doświadczenia pokazują, że, ze względu na niemożność pogodzenia interesów państw i ludów tubylczych, jest to możliwe tylko na poziomie międzynarodowym. W procesie weryfikacji hipotezy głównej wykorzystane zostaną również dwie hipotezy pomocnicze. Zgodnie z pierwszą, niemożność pogodzenia interesów państw i ludów tubylczych powoduje, że chociaż orzecznictwo instytucji międzyamerykańskiego systemu ochrony praw człowieka w zakresie praw ludów tubylczych pozostaje przychylne ludom tubylczym, to zarówno negocjowana przez państwa Amerykańska deklaracja praw ludów tubylczych z 2016 roku, jak i konstytucje poszczególnych państw regionu, oferują im dużo słabszą ochronę. Druga zaś odnosiła się do przypadku Boliwii i Ekwadoru, państw, których prezydenci Evo Morales i Rafael Correa oficjalnie deklarowali chęć przeprowadzenia głębokich reform, znajdujących swój wyraz w protubylczych konstytucjach z 2009 i 2008 roku. Na słabość gwarantowanej tamtejszym ludom tubylczym ochrony wpłynęło rzeczywiste ograniczenie udziału przedstawicieli ludów tubylczych zarówno w bieżącej polityce, jak i w pracach nad kształtem tych przepisów, zaś deklaratoryjny charakter protubylczej polityki obu prezydentów przyczynił się do dalszego wzrostu napięcia w stosunkach między władzami tych państw a zamieszkującymi ich terytoria ludami tubylczymi. Analiza powyższego problemu wymagała podzielenia go na trzy podstawowe zagadnienia. Pierwsze z nich zakładało zdefiniowanie, czym jest tubylczość, oraz jakie ma znaczenie w regionie. Drugie polegało na przeanalizowaniu dostępnych latynoamerykańskim ludom tubylczym instrumentów prawnych. Przedstawiono dwa aspekty tego problemu: międzynarodowy (regionalny) i krajowy. Trzecie zaś odnosiło się do procesu polityzacji tubylczości w dwóch państwach latynoamerykańskich, Boliwii i Ekwadorze, oraz udziału przedstawicieli ruchu tubylczego w pracach nad nowymi konstytucjami tych państw, który to udział przełożył się bezpośrednio na zakres i skuteczność gwarantowanej ludom tubylczym ochrony prawnej. W wyniku przeprowadzonej analizy główna hipoteza badawcza została zweryfikowana częściowo pozytywnie, a hipotezy pomocnicze – pozytywnie. Tubylczość staje się bowiem skutecznym narzędziem walki o prawa ludów tubylczych wówczas, gdy decyzje podejmowane są przez instytucje międzynarodowe. W przypadku aktów prawnych, których ostateczny kształt był wynikiem negocjacji z przedstawicielami państw, kluczowe dla ludów tubylczych prawa i gwarancje były celowo osłabiane. Należy jednak podkreślić, że idea tubylczości powinna być postrzegana jako instrument walki pewnej grupy z marginalizacją i dyskryminacją, której członkowie tej grupy nadal doświadczają.

This thesis deals with theoretical and practical dimensions of the idea of indigeneity in Latin American states’ politics. It seeks to explain how indigenous peoples, states and international organizations use the idea of indigeneity. The author posed the following hypothesis: the idea of indigeneity can be an effective instrument in indigenous peoples’ struggle for their rights but the inability to reconcile states’ and indigenous peoples’ interests makes it possible only on international level. In the process of verifying this statement, it became necessary to pose two auxiliary hypotheses. According to the first one, said inability to reconcile states’ and indigenous peoples’ interests, even though international institutions’ jurisprudence on the rights of indigenous peoples is usually in favour of indigenous peoples, both American Declaration of the Rights of Indigenous Peoples, adopted in 2016, and Latin American constitutions offer them relatively weak protection. The second one focused on the case of two Latin American states, Bolivia and Ecuador, whose leaders Evo Morales and Rafael Correa officially declared readiness for deep reforms, later expressed by new pro-indigenous constitutions adopted in 2009 and 2008, respectively. The author stated that limited participation of indigenous representatives in current politics and the process of writing their new constitutions resulted in weak legal protection of indigenous rights. In reality this mostly declaratory pro-indigenous stance contributes to rising tensions between indigenous peoples’ and the states. To conduct an analysis of the above problem, the author had to reflect on three major issues. The first one concerned the definition of indigeneity and its meaning in the region. The second one consisted in analyzing legal instruments available to indigenous peoples. Two aspects of this problems were discussed: international (regional) and national (state). The third issue took into consideration politization of indigeneity in two Latin American countries, Bolivia and Ecuador, and the participation of indigenous representatives in the process of passing new constitutions, because it impacted directly the scope and effectiveness of legal protection for indigenous peoples living there. The main hypothesis, which affirmed that the idea of indigeneity can be an effective instrument in the indigenous peoples' struggle for their rights, but only on an international level, has been, therefore, partially confirmed. Additionally, both auxiliary hypotheses were confirmed. Indigeneity can be effectively used on an international level but only when the decisions are taken by independent international institutions. Legal acts negotiated by states are much less effective. Nonetheless, the idea of indigeneity should be treated as an important instrument in the fight with marginalization and discrimination this group still experiences.