Problematyka badania historii polskich rozproszonych kolekcji dzieł sztuki na przykładzie wybranych kolekcji książąt Czartoryskich

Tezą niniejszej rozprawy doktorskiej jest, iż zachowanie źródeł zawierających spisy obiektów z badanej kolekcji oraz ich interpretacja przy pomocy odpowiednich metod badawczych pozwalają na stworzenie modelu rekonstrukcji tzw. kolekcji rozproszonej. Rozprawa stanowi pierwszą próbę rekonstrukcji dotychczas niezbadanej, obecnie rozproszonej kolekcji książąt Czartoryskich z pałacu w Pełkiniach (dawna Galicja) i uporządkowania wiedzy na jej temat. Najcenniejszym i najbardziej integralnym trzonem zbiorów pełkińskich była kolekcja księcia Konstantego Adama Czartoryskiego (1773-1860) z pałacu w Weinhaus pod Wiedniem, przechowywana do wybuchu II wojny światowej (1939) przez jego wnuka, księcia Witolda Leona Czartoryskiego (1864-1945), w pałacu w Pełkiniach, nazwana kolekcją pełkińską/ z Weinhaus. Tym samym praca poświęcona jest zarówno nieopracowanym dotąd kolekcjom Czartoryskich, jak i metodom badań pozwalających na odtworzenie intencji kolekcjonerów. Rozprawa doktorska składa się z trzech rozdziałów, czterech aneksów i katalogu kolekcji pełkińskiej książąt Czartoryskich. W rozdziale pierwszym został omówiony stan badań, metody i problemy badawcze. Rozdział drugi w całości zawiera próbę rekonstrukcji historii i zawartości kolekcji pełkińskiej. W rozdziale trzecim przedstawiono problemy badawcze związane z: tak zwanym Depozytem Sapieżyńskim w Zamku Królewskim na Wawelu (po 1953) (podrozdział pierwszy), kolekcją z pałacu na Woli Justowskiej (podrozdział drugi), kolekcją z pałacu w Wiązownicy (podrozdział trzeci) oraz kolekcjami wielkopolskiej gałęzi rodu Czartoryskich, wywodzącej się od syna księcia Konstantego Adama Czartoryskiego z pierwszego małżeństwa z księżniczką Anielą Radziwiłłówną (1781-1808), księcia Adama Konstantego Czartoryskiego (1804-1880) (podrozdział czwarty). W rezultacie prowadzonych w ramach dysertacji badań, udało się zrealizować następujące cele: wskazać i zidentyfikować zespół obiektów należących do kolekcji pełkińskiej książąt Czartoryskich, sformułować hipotezy dotyczące nieznanej części zbiorów oraz zaproponować kierunki dalszych badań. Realizacji powyższych celów towarzyszy określenie tras przemieszczeń elementów kolekcji weinhausowskiej na przestrzeni stulecia: 1829-1939, a także wstępne rozpoznanie jej zawartości, podlegającej zmianom w czasie. Pierwszym miejscem przechowywania kolekcji księcia Konstantego Adama Czartoryskiego był pałac w Międzyrzecu Podlaskim (1829), następnie (po 1829) zamek w Klewaniu (Wołyń) i podwiedeński pałac w Weinhaus (przynajmniej od 1832). Po śmierci kolekcjonera (1860) fragmenty zbiorów trafiły do pałaców jego synów z drugiego małżeństwa z Marią Dzierżanowską (1790-1842): księcia Aleksandra Romualda Czartoryskiego (1811-1886) na Woli Justowskiej pod Krakowem i księcia Jerzego Konstantego Czartoryskiego (1828-1912) w Wiązownicy (Galicja) oraz (nie wcześniej niż w latach 90. XIX w.) do prywatnego mieszkania rodziny przy ul. Trzeciego Maja 19 we Lwowie. Do kierunków dalszych badań należy zaliczyć w pierwszym rzędzie próbę odnalezienia zaginionych źródeł do kolekcji Konstantego Adama Czartoryskiego, zwłaszcza: inwentarza i/ lub spisów kolekcji z okresu jej eksponowania w pałacu „Weinhaus” (od początku lat trzydziestych XIX w. do 1912 r.) oraz inwentarzy spadków. Dalsze badania powinny być wciąż ukierunkowane na pełniejszą rekonstrukcję kolekcji, odczytanie programu kolekcjonerskiego Konstantego Adama Czartoryskiego i znaczenia zbiorów weinhausowskich na „mapie” prywatnego kolekcjonerstwa wiedeńskiego do 1912 r. Winny objąć również obiekty, które zostały odnotowane w pałacu Witolda Leona Czartoryskiego w Pełkiniach w 1939 r., jak również straty wojenne kolekcji pełkińskiej. Wreszcie, wymagają dalszych badań poszczególne etapy historii kolekcji z Weinhaus, to znaczy zasygnalizowane powyżej okresy: międzyrzecki, klewański, justowski, wiązownicki, lwowski i pełkiński.

The thesis of the dissertation is that the preservation of sources containing lists of objects from the collection and their interpretation by means of appropriate research methods enable us to create a model for the reconstruction of so-called dispersed collections. The following dissertation is the first attempt to reconstruct the previously unresearched, currently dispersed Czartoryski collection from the palace in Pełkinie (former Galicia) and to organise available data concerning it. The most valuable, integral part of the Pełkinie collection was the collection of Prince Konstanty Adam Czartoryski (1773-1860) from the palace in Weinhaus near Vienna, kept until the outbreak of World War II by his grandson, Prince Witold Leon Czartoryski (1864-1945) in the Pełkinie palace, referred to as the Pełkinie/ Weinhaus collection. Thus the dissertation is devoted both to the previously unstudied Czartoryski collection, and to the research methods allowing us to reconstruct the collectors' intentions. The dissertation consists of three chapters, four appendices and the catalogue of the Czartoryski Pełkinie collection. The first chapter presents the current state of research, its methods and problems. The second chapter is an attempt to reconstruct the history and content of the Pełkinie collection. The third chapter discusses research problems connected with the so-called Sapieha collection at the Wawel Royal Castle (after 1953) (first subchapter), the collection from the palace in Wola Justowska (second subchapter), the collection from the palace in Wiązownica (third subchapter), and the collections of the Wielkopolska branch of the Czartoryski family, descending from the son of Prince Konstanty Adam Czartoryski from his first marriage to Princess Aniela Radziwiłłówna, Prince Adam Konstanty Czartoryski (1804-1880) (subchapter four). As a result of performed research, the following aims were achieved: to indicate and identify the set of objects belonging to the Pełkinie collection of the Czartoryski Princes, to formulate hypotheses concerning the unknown part of the collection and to formulate suggestions for further research. The realization of the above aims is accompanied by the determination of the routes of transfer of the elements of the Weinhaus collection between 1829 and 1939, as well as the preliminary identification of its content, which was subject to changes over time. The first place where Prince Konstanty Adam Czartoryski’s collection was kept was the palace in Międzyrzec Podlaski (1829), followed (after 1829) by the castle in Klewań (Volhynia) and the Weinhaus palace near Vienna (at least from 1832). After the collector's death, fragments of the collection were moved to the palaces of his sons from the second marriage to Maria Dzierżanowska: Prince Aleksander Romuald Czartoryski (1811-1886) in Wola Justowska near Cracow and Prince Jerzy Konstanty Czartoryski (1828-1912) in Wiązownica (Galicia), as well as (not earlier than in the 1890s) to the family's private flat at 19 Trzeciego Maja Street in Lviv. Further research should concentrate on locating lost sources for the collection of Konstanty Adam Czartoryski, especially an inventory and/or lists of the collection from the period when it was exhibited in the Weinhaus palace (from the early 1830s to 1912) and inventories of inheritance. Further research should aim at a more complete reconstruction of the collection and the plan of Konstanty Adam Czartoryski regarding it. Also, the significance of the Weinhaus collection on the map of private collections in Vienna up to 1912 should be established. Research should also include objects that were recorded at the palace of Witold Leon Czartoryski in Pełkinie in 1939, as well as the wartime losses of the Pełkinie collection. Finally, individual stages of the history of the Weinhaus collection, i.e. the above indicated Międzyrzec, Klewań, Wola Justowska, Wiązownica, Lviv and Pełkinie periods should be analysed.