Rekonstruowanie wiedzy i perspektywy poznawczej drugiej osoby w procesie komunikacji

Badania zawarte w projekcie dotyczą związku pomiędzy zdolnością do przyjmowania perspektywy poznawczej drugiej osoby a interpretacją wypowiedzi podczas interakcji. Badany był zarówno stopień uwzględniania perspektywy innych osób, jego uwarunkowania, jak i użycie innych informacji w celu rekonstrukcji znaczenia wypowiedzi. Punktem wyjścia dla badań empirycznych był Model Interpretacj i Opartej na Ograniczeniach, według którego różne informacje na temat znaczenia mogą wpływać na proces interpretacji. W niniejszej pracy zbadano zarówno podstawowe założenia tego modelu, jak i zaproponowano jego uszczegółowienie. Zbadano trzy rodzaje informacji mających wpływ na proces interpretacji: semantyczne (związane z cechami bodźców użytych wzadaniu), pragmatyczne (związane z odmienną perspektywą nadawcy) oraz społeczne (związane ze społeczną percepcją nadawcy wypowiedzi, konkretnie z wiarygodnością nadawcy). W badaniach użyto trzech różnych modyfikacji zadania komunikacyjnego, które wymagało współpracy między dwoma rozmówcami. Mierzono czas identyfikacji przedmiotu wypowiedzi oraz liczbęwyraźnych błędów egocentrycznych (wynikających z braku przyjęcia perspektywy innego). Zebrano także dane okulograficzne, mówiące o tym, jakie przedmioty badany traktował w procesie interpretacji jako możliwe odniesienie wypowiedzi. Efektywność w zadaniach była korelowana z wybranymi czynnikami indywidualnymi z zakresu funkcjonowania społecznego i poznawczego. Eksperyment 1 potwierdził, że w procesie interpretacji wypowiedzi istnieją przynajmniej dwa niezależne źródła kosztów poznawczych:pragmatyczne oraz semantyczne. Eksperyment 2 pokazał, że koszty semantyczne i pragmatyczne łączą się w procesie interpretacji. Przy niewielkim konflikcie semantycznym tendencja egocentryczna może się nie ujawniać, zaś jej specyficzny wpływ może się uwidaczniać jedynie na poziomie przebiegu procesu interpretacji (badanego okulografem). Wyniki z Eksperymentu 3 mówią, że rozmówcy szybciej i bardziej efektywnie przyjmują perspektywę osób, o których sądzą, że są niewiarygodne epistemicznie.Wyniki eksperymentów 1-3 uszczegóławiają Model Interpretacji Opartej na Ograniczeniach, doprecyzowując rolę poszczególnych czynników w procesie interpretacji wypowiedzi w interakcji. Poszerzają go także, włączając do modelu czynniki społeczne, związane z postrzeganiem nadawcy, które mogą modyfikować przyjmowanie perspektywy. Dodatkowe analizy wykazały istotną rolę indywidualnychróżnic poznawczych, natomiast nie dały konkluzywnych wyników co do wpływu różnic w funkcjonowaniu społecznym. Wyniki pracy skłaniają do refleksji nad ograniczeniami badań dotyczących tendencji egocentrycznej w dialogu, które czasem nie uwzględniają pragmatyki komunikacji w sytuacji współpracy.

The main topic of this project was the relation between cognitive perspective-taking and the process of communication. The effectiveness of perspective-taking in conversation, its role and the role of other factors in the process of utterance interpretation were tested. The theoretical background for the experiments was provided by the Constraint-Based Model according to which multiple kinds ofinformation may compete in the interpretation process. The project consisted in an empirical study of the assumptions of the model as well as the proposal for detailing some aspects of the model. Three types of cues were tested as relevant constraints in the interpretation model: semantic cues (that refer to characteristics of the objects), pragmatic cues (related to the differences in perspectives between interlocutors) and social cues (associated with the social perception of the speaker). The social cue chosen for testing was trustworthiness of the speaker as it has been presented in theories of communication as a feature that might modify perspective-taking, and herewith influence the course of the dialogue.To study perspective-taking during conversation, three types of referential tasks were designed that required cooperation between the speaker and the listener. The reaction times, the number of salient egocentric errors and eye tracking data were collected. Results from Experiment 1 confirm that there are two independent sources of cognitive costs in the interpretation process resulting from incompatible semantic and pragmatic cues. Experiment 2 showed that pragmatic and semantic cues interact with each other during reference resolution. When semantic conflict is easy the egocentric tendency might not even occur, but its specific cognitive costs will be still visible on more fine-grained level of reference identification process (tracked by an eyetracker). Experiment 3 showed that interlocutors are more effective in perspective-taking and reference resolution in a dialogue when their partner is perceived as more untrustworthy than when s/he is seen as trustworthy. To sum up, the results from Experiments 1-3 provide specification for some aspects of the Constraint-Based Model. Moreover, they extend the model by focusing on social cues, such as social perception of the speaker. Complementary analyses reveal the important role of cognitive charateristics in perspective-taking, but no clear conclusions on the role of social differences can be drawn. The results of the project raise questions about adequate approach to the research on egocentric tendency in dialogue.