Zasady etyczne dotyczące ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego - nadzieje i rzeczywistość

Przyjęta 17 października 2003 roku na forum UNESCO Konwencja w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego po 10 la-tach swojego funkcjonowania zaczęła „obrastać” w dokumenty pomocnicze o charakterze soft law, które umożliwiają, obok tworzenia w oparciu o nią krajowych regulacji prawnych i procedur administracyjnych, także formułowanie polityk i wskazówek postępowania dla różnorodnych aktorów państwowych i niepaństwowych. Jednym z takich dokumentów pomocniczych stały się Zasady etyczne dotyczące ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego przyjęte 4 grudnia 2015 roku na posiedzeniu Komitetu Międzyrządowego ds. ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego (dalej Komitet Międzyrządowy) w Windhoek (Namibia). Zasady te zostały opracowane zgodnie z „duchem” Konwencji z 2003roku i w myśl obowiązujących międzynarodowych aktów prawnych w zakresie ochrony praw człowieka i praw ludów tubylczych, na które wskazuje preambuła do Konwencji z 2003 roku. Tworzą one zespół ogólnych, kierunkowych wytycznych, akceptowanych jako wskazania dotyczące postępowania w zakresie ochrony dziedzictwa niematerialnego dla rządów, organizacji i jednostek mających bezpośredni lub pośredni wpływ na zapewnienie żywotności niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Wzbudziły one duże zainteresowanie po stronie organizacji pozarządowych, zwłaszcza tych akredytowanych przy Konwencji z 2003 roku i zrzeszonych w ramach działającego Forum NGOs, oraz środowiska akademickiego, mniejsze zaś po stronie głównych adresatów: państw-stron Konwencji, mających najwięcej instrumentów ochrony. Katalog zadań ochronnych wynikających z Konwencji czyni bowiem z państw głównych strażników procedur ochronnych, zaś ze wspólnot, grup i jednostek główny podmiot współuczestniczący w tych procedurach i działaniach. Niniejszy artykuł przybliża główne argumenty w debacie, jaka toczyła się w trakcie ich tworzenia (autorka miała okazję uczestniczyć w spotkaniu ekspertów zaproszonych przez UNESCO w celu konsultacji treści zasad do Walencji w marcu 2015 r.) oraz ich recepcję w środowisku organizacji pozarządowych i wśród przedstawicieli państw-stron Konwencji. Analiza zostaje dokonana także na tle innych wytycznych dotyczących etyki w ochronie szeroko rozumianego dziedzictwa kulturowego, ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji w Polsce