Wpływ rokoszu Jerzego Lubomirskiego na postrzeganie władzy królewskiej w Rzeczypospolitej w XVII wieku

Podstawowym celem pracy jest ukazanie zmiany w postrzeganiu władzy królewskiej w Rzeczypospolitej, której katalizatorem były wydarzenia związane z rokoszem Lubomirskiego. Zasadniczo ramy czasowe pracy wyznaczają lata 1660-1674, a więc od pokoju oliwskiego do wstąpienia na tron Jana III. Niemniej, aby pokazać pewną ewolucję poglądów i postaw politycznych, sięgam czasami do zdecydowanie wcześniejszych źródeł, pochodzących m.in. z okresu ruchu egzekucyjnego. Rozdział I stanowi zwięzły opis kondycji Rzeczypospolitej po podpisaniu pokoju w Oliwie (1660). Rozdział II, oparty przede wszystkim na Manifeście Jawnej Niewinności J. S. Lubomirskiego, zawiera analizę tych elementów ethosu publicznego, które bezpośrednio odnosiły się do praktyki sprawowania władzy królewskiej. Rozdział III to próba uchwycenia, jak funkcjonowała władza królewska w Rzeczypospolitej przed rokoszem i po nim, zarówno w sferze symbolicznej, jak i praktycznej. Natomiast rozdział IV zawiera przybliżenie postaci Jana Sobieskiego, którego biografia przecina się z biografią Lubomirskiego i który był pierwszym władcą mającym okazję, we względnie stabilnych warunkach, sprawować władzę w ramach nowego paradygmatu władzy królewskiej w Rzeczypospolitej. Obok tezy zasadniczej, związanej z praktyką sprawowania władzy, praca posiada również dwie hipotezy badawcze. Pierwsza z nich ma charakter historiozoficzny i wiąże się z próbą uchwycenia bezpośredniego wpływu dyskursu publicznego na władzę królewską w Rzeczypospolitej. Wykorzystuję w tym celu pewne elementy filozofii Michaela Foucaulta, w szczególności pojęcia dyskursu. Druga hipoteza badawcza jest związana z postacią Jana Sobieskiego, którego postrzegam jako głównego beneficjenta (niekoniecznie w sensie pozytywnym) zmian, które zaszły w Rzeczypospolitej w zakresie sprawowania i rozumienia władzy królewskiej. Jego długie panowanie ostatecznie utrwala nową rolę króla jako elementu zewnętrznego wobec Rzeczypospolitej, coraz bardziej jednoznacznie utożsamianej ze stanem szlacheckim

The fundamental objective of this thesis is to illustrate the change in perception of royal authority in the Polish-Lithuanian Commonwealth, catalyzed by the events associated with the Lubomirski rebellion. The primary timeframe of the study spans from 1660 to 1674, encompassing the period from the Treaty of Oliwa to the accession of Jan III to the throne. However, in order to demonstrate an evolution of political views and attitudes, occasional references are made to significantly earlier sources, including those from the period of the execution movement. Chapter I provides a concise description of the condition of the Commonwealth after the signing of the Treaty of Oliwa (1660). Chapter II, primarily based on J. S. Lubomirski's Manifesto of Clear Innocence, analyzes the elements of public ethos directly related to the practice of exercising royal authority. Chapter III attempts to capture how royal authority functioned in the Commonwealth before and after the revolt, both in symbolic and practical spheres. Chapter IV presents an approximation of Jan Sobieski's persona, whose biography intersects with that of Lubomirski, and who was the first ruler to have the opportunity, under relatively stable conditions, to exercise power within the new paradigm of royal authority in the Commonwealth. In addition to the main thesis related to the practice of exercising power, the thesis also includes two research hypotheses. The first hypothesis is historiosophical in nature and involves an attempt to grasp the direct influence of public discourse on royal authority in the Commonwealth, utilizing certain elements of Michel Foucault's philosophy, particularly the concept of discourse. The second research hypothesis is linked to the figure of Jan Sobieski, whom I perceive as the primary beneficiary (not necessarily in a positive sense) of the changes that occurred in the Commonwealth regarding the exercise and understanding of royal authority. His long reign ultimately solidifies the new role of the king as an external element to the Commonwealth, increasingly identified with the noble estate.