Ontologia techniki w filozofii Hegla i Marksa

W rozprawie doktorskiej pt. „Ontologia techniki w filozofii Hegla i Marksa” analizie poddana zostaje refleksja Hegla i Marksa na temat techniki oraz konsekwencje aplikacji techniki do sfery społeczno-polityczno-ekonomicznej. Obydwaj myśliciele stanowią podstawę dla współczesnej filozofii społecznej i dyskusji nad modernizacją społeczeństwa obywatelskiego, dlatego ich spuścizna ma kluczowe znaczenie dla badań nad techniką. Celem rozprawy jest wskazanie czym jest technika w ujęciu Heglo-Marksowskim, w jaki sposób przenika w tkankę życia społecznego i jak warunkuje fundamentalne praktyki takie jak działanie instrumentalne, język, pracę, wytwórczość artystyczną. Punktem wyjścia problematyki podejmowanej przez Hegla jest samo działanie podmiotu rozumiane jako praca w sensie epistemologicznym, które określa warunki kształtowania się sfery przedmiotowej. Problematyka ulega rozszerzeniu w oparciu o Naukę logiki, gdzie podejmuje filozof kwestię mechanizmu, chemizmu i teleologii jako warunków pracy w sensie działania instrumentalnego. Dialektyka narzędzia oraz chytrości rozumu ulokowanej w maszynie jako zastępstwie człowieka pozwala na wskazanie, czym na poziomie ontologicznym jest dla Hegla technika. Rozstrzygnięcia te odniesione przez samego Hegla do kontekstu społeczno-politycznego wskazują, iż technika stanowi w przekonaniu filozofa kluczowy element nowoczesnej teorii państwa i społeczeństwa, a przede wszystkim, ludzkiego działania w ogóle. Wyznaczone przez Hegla pole pojęciowo-historyczne zostaje uzupełnione i rozszerzone przez Marksa o podejście empiryczno-ekonomiczne. Krytyka ekonomii politycznej zostaje dokonana przez Marksa w oparciu o takie kategorie jak towar, praca wyobcowana, fetyszyzm towarowy. Kategorie te służą do wydobycia negatywnych skutków technicyzacji pracy w systemie kapitalistycznym, nie mają jednakże na celu eliminacji techniki z projektu emancypacji społecznej w systemie komunistycznym. Marks diagnozuje skrajności systemu kapitalistycznego, by wydobyć jego „tajemnicę” – kapitał jest stosunkiem społecznym, a nie relacją rzeczy między sobą. Marks wskazuje tym samym, w jaki sposób walka klas przyczynia się do postępu technologicznego i jakie artefakty mają kluczowe znaczenie dla samego kapitalizmu jako formy pracy. Analiza kooperacji, manufaktury oraz wielkiego przemysłu fabrycznego ujawnia jak zachodzi stopniowa subsumpcja pracy pod kapitał oraz wytwarzanie wartości dodatkowej względnej. Kluczowe znaczenie dla realnej subsumpcji mają właśnie osiągnięcia technologiczne, które stwarzają określone warunki dla rozwoju typowo kapitalistycznej formy pracy. Podejście Marksa do problematyki pracy oraz technicyzacji procesu produkcji wskazuje, iż dla filozofa czynnik społeczny ma zasadnicze znaczenie dla kształtowania się techniki i zastosowania określonych artefaktów w ramach ekonomii. W tym sensie daleki jest Marks od determinizmu technologicznego, a znacznie bliżej współczesnych koncepcji aktora-sieci czy postfenomenologii techniki. Dostrzeżenie podobieństw oraz możliwych zapośredniczeń między teoriami Hegla i Marksa pozwala na szersze ujęcie problematyki modernizacji społecznej oraz na rozwinięcie dyskusji poruszanych w ramach filozofii techniki jako dyscyplinie. Obydwaj filozofowie dokonują istotnych rozstrzygnięć kategorialnych oraz budują język opisu ontologii techniki, który z powodzeniem może stosowany być do opisywania zjawisk implementacji techniki do sfery społeczno-polityczno-ekonomicznej, ale także kulturowo-estetycznej.

In the dissertation titled "Ontology of technology in the philosophy of Hegel and Marx" the subject of analysis is a reflection of Hegel and Marx on the technology and the consequences of application of technology to the socio-political and economic sphere. Both thinkers are fundamental for modern social philosophy and reflection on the modernization of civil society, so their legacy is crucial for the recognition of the importance of modern philosophical discussion on technology. The purpose of the dissertation is to identify what technology means in Heglo-Marxian terms, how it permeates the fabric of social life and how it conditions fundamental practices such as instrumental action, language, work, artistic output. The starting point of the issue taken by Hegel is the self-activity of the subject understood here as work in the epistemological sense, which defines the conditions for formation of the objective sphere. This problem has been extended on the basis of The Science of Logic, where philosopher takes the issue of the mechanism, chemism and teleology as the conditions of the work in terms of instrumental activity. Dialectics of tool and of cunning of reason located in the machine as the substitute for human being allows for the indication of the ontological level of technology according to Hegel. These resolves referenced by Hegel to the socio-political context suggest that technology is the key element of modern theory of the state and society, and above all, human activity in general. Designated by Hegel's conceptual-historical field is complemented and extended by Marx by empirical-economic approach. Critique of political economy is made by Marx on the basis of categories such as commodity, estranged labor, fetishism. These categories are used to extract the negative effects of technicization of labor in the capitalist system, but do not eliminate the technology from the project of social emancipation under the communist system. Marx diagnoses extremes of the capitalist system to uncover his "mystery" - the capital is a social relation, not a relation of things to each other. Marx thus shows how the class struggle contributes to the technological progress and which artifacts are crucial to capitalism itself as a form of labor. Analysis of cooperation, manufacture and industrial factories reveals a gradual subsumption of labor under the capital and the production of relative surplus value. Crucial for the real subsumption are technological advancements that create certain conditions for the development of a typical capitalist forms of labor. This approach of Marx to the problem of labor and the technicization of the production process indicates that for philosopher social factor is essential for the development of the technology and the use of certain artifacts in the context of economics. In this sense, Marx is far from technological determinism and much closer to the modern concept of actor-network theory or postphenomenology of technology. Noticing similarities and possible mediations between theories of Hegel and Marx allows for a wider understand of the problem of social modernization and provokes the discussion about conditions of development in the philosophy of technology as a discipline. Both philosophers make important categorical decisions and build the language of the description of ontology of technology which can successfully be used to describe the phenomena of implementation of technology for socio-political and economic sphere, but also cultural and aesthetic.