The Eating Detective: Food and Masculinity in Twentieth Century Crime Fiction

Splot męskości i jedzenia nie jest kwestią szczególnie eksplorowaną ani w opracowani ach dotyczących płci kulturowej. Tę lukę w analizie płci kulturowej niniejsza praca doktorska stara się wypełnić, pokazując że jedzenie i praktyki konsumpcyjne są równie ważne w reprezentacji męskości. Uwzględnienie jedzenia jako wykładnika różnych typów k onsumpcji i praktyk żywieniowych pozwala na dużo głębszą i bardziej interdyscyplinarną analizę konstrukcji męskości, uwzględniającą przeoczane często aspekty rasowe, narodowościowe, genderowe, sprawnościowe, seksualne, klasowe, interpersonalne, a także te związane z władzą, przemocą czy śmiercią. Zastosowany aparat wykorzystuje wiele narzędzi teoretycznych, poczynając od feministycznej krytyki literatury, zwłaszcza popularnej, badań nad płcią kulturową, przez teorię queer, interdyscyplinarne badania nad jed zeniem, fat studies, a kończąc na studiach nad niepełnosprawnościami. W rozprawie poddałam interpretacji sześć amerykańskich powieści kryminalnych ze szczególnym uwzględnieniem bohaterów – białych detektywów. Głównym wnioskiem z tak przeprowadzonej analizy białej męskości reprezentowanej w amerykańskich kryminałach noir jest to, że choć przedstawiana jako transhistoryczna i esencjalistyczna, męskość wymaga ciągłego potwierdzania i odtwarzania. Najważniejsze w konstrukcji silnej białej męskości (ang. tough masculinity ) w kontekście szeroko pojętego jedzenia są trzy kategorie: konsumpcja, kontrola i kanibalizm. Zatem nie tyle jedzenie, ale kontrola konsumpcji, w tym także seksualnej czy ekonomicznej, staje się wyz nacznikiem męskości. Omawiane powieści to Sokół maltański Dashiella Hammetta, Wielki sen Raymonda Chandlera, No Good from a Corpse Leigh Brackett, In a Lonely Place Dorothy B. Hughes, Morderca we mnie Jima Thompsona oraz Champagne for One Rexa Stouta. Prac a zorganizowana jest chronologicznie, podzielona na dwie części, każda składa się z trzech rozdziałów. Pierwsza część “Tough Masculinity of the 1920s, 1930s and 1940s: On Sam Spade, Philip Marlowe and Ed Clive”, obejmuje okres od końca lat 20. XX w. do d rugiej wojny światowej. Czarny kryminał ukształtował się tuż przed Wielkim Kryzysem i w jego trakcie. Kluczowi dla tego okresu autorzy nie kryli sceptycyzmu wobec mechaniki kapitalizmu, źródeł bogacenia się i konsumpcji. Przekonania te znajdują odzwiercied lenie w pisanych przez nich powieściach, w których to bohater ma być przedstawicielem klas pracujących, krytycznym wobec wszelkich autorytetów i władzy. Jednocześnie ten wczesny okres gatunku wiąże się z silną mizoginią, homofobią i rasizmem słusznie przyp isywanym zarówno twórcom, jak i czytelnikom utworów. Druga część “Postwar Tough Masculinity: On Dix Steele and Brub Nicolai, Lou Ford, and Nero Wolfe and Archie Goodwin ”, obejmuje teksty opublikowane po wojnie, które nie tyle powielają wypracowaną wcześn iej literacką formułę, lecz wprowadzają innowacje, grając konwencją i mieszając gatunki. Ze względu na poprawę sytuacji materialnej w kraju, utwory w tej sekcji szerzej komentują konsumpcję i dobrobyt, pod warunkiem, że praktyki konsumpcyjne odpowiadają do ść wąskim zasadom właściwym amerykańskiemu modelowi konsumpcji. Okres powojenny charakteryzuje się także większą różnorodnością postaw autorów i autorek powieści. Pojawia się coraz więcej twórców reprezentujących mniejszości rasowe i etniczne, a z czasem r ównież seksualne. Zmiany w obrębie samego gatunku również odzwierciedlają się w typach męskości przedstawianych w utworach. Rozdział pierwszy, “ Success to crime”: Sam Spade's Consumption Habits in Dashiell Hammett's The Maltese Falcon (1929)”, skupia się n a jednym z najbardziej ikonicznych detektywów literackich, Samie Spadzie. Oszczędna narracja Hammetta uniemożliwia jakikolwiek wgląd w psychikę bohatera, zatem interpretacji dokonuje się na podstawie przedstawionych zachowań i wybranych szczegółów. Męskoś ć Spade’a kształtuje się relacyjnie, a jego wątpliwa moralność sprawia, że pozornie twardy detektyw jest tak naprawdę elastyczny – dostosowuje się do sytuacji, odpowiednio naginając normy prawne, rasowe czy płciowe. Detektyw konsumuje zarówno alimentarnie, jak i seksualnie, ale ponieważ w świecie przedstawionym przez autora kontrolę ma tylko Spade, jedzenie nie stanowi zagrożenia dla jego męskości. Wprost przeciwnie: jest jednym z narzędzi, za pomocą których bohater kontroluje innych. Rozdział drugi, “To he ll with the rich. They made me sick”: On Philip Marlowe's Indigestion in The Big Sleep (1939)”, ukazuje, jak bardzo niestabilna jest silna męskość i jak bardzo utopijna jest mizoginistyczna wizja świata bez kobiet. Stworzony przez Raymonda Chandlera Philip Marlowe, zarówno bohater i narrator, wciąż lęka się, że padnie ofiarą konsumpcyjnych praktyk. Nie uprawia też seksu, a ciepła szuka w relacjach z mężczyznami. Ze względu na silnie homofobiczny (i seksistowski) charakter powieści, jego homospołeczne relacj e kończą się szybko i często tragicznie, zaś Marlowe tylko pozornie, bo za sprawą narracji pierwszoosobowej, a nie skuteczności, kontroluje świat wokół siebie. Jedzenie i seks, które konceptualnie łączą się ze sobą w postaci kanibala, są zagrożeniem i musz ą być unikane. Postać Marlowe’a cementuje wizję silnej białej męskości jako niemal ascetycznej, ograniczonej w potrzebach cielesnych i sceptycznej wobec jakiejkolwiek konsumpcji. Rozdział trzeci, “ Food is Child's Play: Masculine Consumption and Maturity in Leigh Brackett's No Good from a Corpse (1944)”, analizuje tekst, który łączy elementy czarnego kryminału i romansu. Kombinacja ta umożliwia inne rozłożenie akcentów silnej męskości. Odejście od modelu bohatera samotnego do kochanka mszczącego się za śmier ć ukochanej, sprawia że heteronormatywna seksualność Eda Clive’a nie musi być potwierdzana. W tym wcieleniu silna męskość sprzęga się z dojrzałością. Jedzenie staje się symbolem niedojrzałości, zaś odporność na działanie alkoholu dowodzi dorosłości, a zate m męskości. Detektyw Brackett po raz kolejny ilustruje też tezę, że męskość potrzebuje ciągłego umacniania, które w powieści osiąga się za pomocą wciąż powtarzających się komentarzy o tym, jak wytrzymały jest Clive. Pierwszym powojennym tekstem, omawianym w części drugiej, jest In a Lonely Place Dorothy B. Hughes łączące elementy kryminału i powieści o amerykańskich weteranach drugiej wojny światowej. Odzwierciedla radykalną zmianę w społeczeństwie amerykańskim, które nad ascetycznego samotnego prywatnego d etektywa przedkłada żonatego policjanta, postać społecznie zintegrowaną. W powojennej rzeczywistości, w której konsumpcja i akumulacja dóbr stają się elementem amerykańskiego snu, model samotnika ucieleśniany przez Dixa Steele’a zostaje ukazany jako szale ństwo i patologia. Choć powieść pochwala konsumpcję, to wyznacza dla akceptowalnej jej wersji bardzo wąskie ramy, zaś to, co w pracy nazwano “spektakularną konsumpcją” na pokaz, uważa za niedopuszczalną. Rozdział piąty, “ Cibi Interrupti and Other Meals of Lou Ford in Jim Thompson's The Killer Inside Me (1952)”, również mierzy się z przedwojennym modelem męskości, sugerując, że model ten stanowi zagrożenie dla społeczeństwa amerykańskiego. Zasadnicza różnica między tekstem Thompsona a Hughes leży jednak w ty m, że autorka uważała społeczeństwo za wartość, której należy chronić przed postaciami takimi jak Steele, natomiast Thompson uważa, że społeczeństwo jest opresyjne, a jego produktami stają się żarłoczni, niemal kanibalistyczni mordercy, tacy jak Lou Ford. Ponieważ akcja powieści rozgrywa się w małym miasteczku w Teksasie, a jej bohater jest lokalnym szeryfem, analiza umożliwia przyjrzenie się silnej męskości w wersji peryferyjnej, konsumującej inne niż kalifornijskie produkty. Jako pierwszoosobowy narrator, Ford wygłasza bardzo ostrą krytykę amerykańskiego konsumpcjonizmu, który bogactwem jest tylko pozornie, a tak naprawdę prowadzi wyłącznie do namnażania się odpadów. Ostatni rozdział, “For the Love of Food and Dislike of Murder: Nero Wolfe and Archie Good win in Rex Stout's Champagne for One (1958)”, analizuje dwóch detektywów: Nero Wolfe’a i Archie Goodwina. Powieść, jak i cała seria, jest swoistym pastiszem powieści kryminalnej, łączącym w sobie elementy tradycyjnej powieści detektywistycznej i czarnego kryminału. Wolfe, otyły mizantrop o genialnym umyśle i wyrafinowanym podniebieniu ucieleśnia to, do czego może doprowadzić nieokiełznana konsumpcja, zwłaszcza gdy praktykuje ją obcokrajowiec. Goodwin, bohater i narrator, jest równie łakomy, jak jego szef, ale jego amerykańskość i sprawność rehabilitują go pomimo konsumpcji. Analiza pary bohaterów umożliwia pokazanie, w jakim stopniu kontekst homospołeczny w obliczu bogato opisywanej gastronomicznej konsumpcji wymaga odpowiedniego określenia seksualności opis anych mężczyzn. Gruby obcokrajowiec zostaje przedstawiony jako aseksualny, zaś jego pomocnik jako hiperseksualny niezależny awanturnik, który zawstydziłby nawet Sama Spade’a.