Migracje ludności południowego Maroka a zmiany środowiska przyrodniczego

Rozprawa podejmuje problematykę zależności między migracjami ludności południowego Maroka a zmianami środowiska. Celem rozprawy było wyjaśnienie i opisanie wzajemnych zależności między migracjami ludności w południowym Maroku a zmianami środowiska przyrodniczego, ich złożoności i wielokierunkowości powiązań. Ukazanie tych związków ma służyć zwróceniu uwagi na konieczność poprzedzania krajowych działań inwestycyjnych oraz pomocowych wnikliwymi analizami dotyczącymi prognozowanych oddziaływań na środowisko zarówno przyrodnicze, jak i społeczno-ekonomiczne. Podejmując się analizy procesów migracyjnych w Maroku i z południowego Maroka, postawiono hipotezę, iż migracje przebiegają nie tylko na tle ekonomicznym, chociaż jest to czynnik zasadniczy. Są one również ściśle powiązane z lokalnymi zmianami środowiska przyrodniczego oraz z ograniczeniami, jakie stawia ono gospodarczej działalności człowieka. Ponieważ nie zawsze relacje te są widoczne bezpośrednio, starano się wykryć ciągi przyczynowo-skutkowe, które ilustrują prezentowane w pracy modele. W rozprawie przedstawiono wyniki badań prowadzonych w latach 2007-2011 w dolinie Dades-Draa w południowym Maroku. Zastosowano metody pochodzące zarówno z tradycji badań fizycznogeograficznych jak i społeczno – ekonomicznych. Do pierwszej grupy należą: ocena jakości wód pod kątem możliwości ich wykorzystania do nawodnień rolniczych, określenie jakości oraz zasolenia gleb, ocena źródła pochodzenia materiału transportowanego w korycie głównym oraz korytach dopływów, rozpoznanie struktury i dynamiki głównego koryta w górnym odcinku doliny Dades, w celu oceny stopnia przekształceń koryta rzecznego, zachodzących z największą intensywnością w okresach wezbraniowych, ocena – przy wykorzystaniu zdjęć satelitarnych - zmian wykorzystania obszarów zagospodarowanych przez człowieka. W ramach badań społeczno-ekonomicznych przeprowadzono pogłębione wywiady nieustrukturalizowane i niestandaryzowane z mieszkańcami oaz doliny Dades-Draa oraz prowadzono obserwację uczestniczącą (obserwacja jawna). W badaniach społeczno-ekonomicznych wykorzystana została metoda analizy indukcyjnej, z pomocą której określono związki zachodzące pomiędzy poszczególnymi kategoriami obserwacji. Przeprowadzona analiza wskazuje, iż w południowym Maroku uwarunkowania ekonomiczne, społeczne oraz przyrodnicze wzajemnie się przenikają, zatem zrozumienie motywów migracji jest niemożliwe bez uwzględnienia wszystkich tych płaszczyzn. Ze względu na duże skomplikowanie procesu jakim są migracje, koniecznym jest objęcie badaniami niewielkiego obszaru i mało licznej populacji, ponieważ tylko takie podejście pozwala na pełne zrozumienie ich złożoności. Wyniki badań potwierdziły hipotezę pracy. Wykazane zostało ścisłe powiązanie migracji z lokalnymi zmianami środowiska przyrodniczego oraz ograniczeniami, jakie stawia ono gospodarczej działalności człowieka. Dokładne oszacowanie, ile osób migruje jedynie w celu uniknięcia presji środowiska przyrodniczego, jest przy tym trudne, ze względu na inne czynniki, które również odgrywają dużą rolę. Na obszarze objętym badaniami do głównych czynników wypychających należy: niszczenie powierzchni zagospodarowanych rolniczo w wyniku akumulacji materiału - w zależności od odcinka dotyczy to materiału transportowanego przez falę wezbraniową, bądź też na skutek akumulacyjnej działalności wiatru, brak możliwości powiększenia obszarów wykorzystywanych rolniczo, niedostatek i duża mineralizacja wody, nieadekwatna infrastruktura nawadniająca, w niewłaściwym stopniu regulująca przepływ wody, niskie plony z hektara, których w obliczu istniejących barier rozwojowych nie daje się zwiększyć, postępujące rozdrobnienie gospodarstw, a w konsekwencji niskie dochody osób utrzymujących się z rolnictwa. Prowadzone badania wykazały także, iż bardzo istotnym elementem oddziaływania człowieka na środowisko przyrodnicze, w szczególności w dolinach rzecznych w strefie klimatu suchego i półsuchego, jest wpływ działań prowadzonych w wyżej położonych obszarach doliny na funkcjonowanie i rozwój w obszarach położonych poniżej. W rozprawie przedstawiono także dwojakiego rodzaju rekomendacje. Pierwsze skierowane zostały do władz regionów, w których zachodzi przedstawiona w niniejszej pracy migracja oraz organizacji pomocowych działających na obszarach suchych i półsuchych. Druga grupa rekomendacji dotyczyła dalszych badań, które warte są przeprowadzenia w celu głębszego zrozumienia migracji zachodzących na obszarach suchych i półsuchych.

The dissertation concerns the problem of relations between the migration of people in the Southern Morocco and changes of natural environment. The aim of the dissertation was to explain and describe the mutual relations between migration of people in the Southern Morocco and changes of environment, their complexity and multidirectional relations. This presentation’s goal is to draw attention to the fact that the domestic investments and assistance activities should be preceded by deep analyses of predicted influence on natural and socio-economic environment. Starting the analysis of the migration processes in Morocco and from Southern Morocco, a hypothesis was made that the migration results not only from economic reasons, which remains, however, their fundamental factor. They also are strictly connected with the local changes of natural environment and the way it limits human economic activities. As these relations are not always evident, an attempt was made to find out cause-and-effect relationship, which are illustrated by the models presented in the thesis. The thesis presents the results of researches carried out in 2007-2011 in Dades-Draa valley in the Southern Morocco. The methods used come both from the traditional physic-geographical research, as well as socio-economical ones. To the first group belong: assessment of water quality from the point of view of irrigation, assessment of quality and salinization of soil, source of material transported in the main riverbed and tributaries riverbeds, recognition of the structure and dynamics of the main riverbed in the upper part of Dades valley in order to assess the level of changes of the riverbed taking place with the highest intensity during the swelling periods, assessment – with the use of satellite pictures – of the changes of developed areas. The socio-economic researches covered deepened unstructured and unstandardized questionnaires with inhabitants of oases of Dades-Draa valley and participant observation (undisguised observation). In the socio-economic researches the method of inductive analysis was used, which enabled to describe the relations between the particular observation categories. The analysis carried out indicates that in the Southern Morocco the economic, social and environmental conditions intertwine, thus understating of the reasons of migration is not possible without taking into account all these factors. Because of complexity of migration processes it is necessary to cover a small area and not numerous population as only such approach makes full understanding of its complexity possible. The results of the researches has confirmed the thesis. The strict relation of migration with the local changes of natural environment and its limitation for human economic activity has been proven. A precise assessment of the number of people emigrating only to avoid the environmental pressure is difficult because of other factors, which play significant role. In the area of research the main pushing factors are: deterioration of areas used by agriculture as a result of material accumulation – depending on the part of the area it concerns the material transported by the swelling wave or as accumulative activity of wind, lack of possibilities of extending the agriculture areas, lack and high mineralization of water, low harvest per one hectare, which cannot be increased because of present limitations, developing fragmentation of farms and as its consequence low income of farmers. The research carried out also proved that the very significant human influence on natural environment, especially in the river valleys in the arid and semi-arid areas are the activities in the upper parts of the valley and their influence on development in the lower parts. The thesis contains recommendations of two kinds. The first ones are directed to the authorities of regions, where the migration presented in the thesis occurs, and the assistance organizations in arid and semi-arid areas. The second part of recommendations concerns further researches, which would be valuable in order to understand migration in arid and semi-arid areas better.