Miejsca minione. Praktyki obecności w wybranych przestrzeniach miejskich

Teren badań, na których opiera się prezentowana praca, stanowią przede wszystkim przestrzenie wokół dwóch nie działających obecnie dworców: wrocławskiego Dworca Świebodzkiego i warszawskiego Dworca Głównego. Same dworce i tereny wokół nich jako wyłączone z działania zgodnego ze swoim pierwotnym przeznaczeniem zostały częściowo zagospodarowane na nowo, a częściowo zaliczone do tzw. „nieużytków miejskich” podlegających procesom ruinizacji i zarastania. Prezentowana praca jest refleksją na temat sposobów praktykowania określonego typu przestrzeni miejskich nakierowaną przede wszystkim na dwa aspekty: potraktowanie badanych obszarów jako wzierników w procesy związane z funkcjonowaniem miasta jako systemu oraz pokazanie różnorodności sposobów wytwarzania przestrzeni w procesie jej praktykowania zgodnie z ideą współczynnika humanistycznego. Oba powyższe składają się na główny cel, którym jest pokazanie, w jaki sposób badane miejsca są kształtowane poprzez obecne w nich praktyki oraz w jaki sposób opisywane praktyki warunkowane są przez charakter samych miejsc. Ta dwukierunkowa relacja – splot miejsca i jego praktykowania stanowi naczelny wątek w całej pracy. Praca rozpoczyna się wprowadzeniem, w którym zdaję sprawę ze swojego stanowiska teoretycznego i nakierowania badawczego. Ważna rolę w obu przypadkach odgrywają metoda radaru zaproponowana przez Grzegorza Godlewskiego oraz fenomenologia krajobrazu w ujęciu antropologicznym. Tekst składa się z dwóch głównych części: I. TEREN-KONTEKST i II. PRAKTYKI-PERSPEKTYWY. Pierwsza część pracy poświęcona jest zarysowaniu niezbędnego kontekstu funkcjonowania opisywanych terenów i składa się z trzech rozdziałów poświęconych kolejno: krótkiej historii powstania i użytkowania badanych miejsc, uwarunkowaniom związanych z właścicielem, jakim są PKP, oraz scharakteryzowaniu badanych miejsc w kontekście miejskim. Ta część służy do zarysowania ramy, w której osadzona jest druga część pracy, wprost związana z wybranymi sposobami praktykowania tych miejsc. Druga część tekstu opiera się przede wszystkim na wiedzy terenowej, wywodzę ją z badania opartego na obserwacji i interakcji z różnymi użytkownikami badanych miejsc. Ta część pracy ma nielinearną konstrukcję: każdy rozdział dotyczy innego zespołu praktyk, które osadzone są w badanych przestrzeniach i będąc ich częścią, jednocześnie je kształtują. Cztery rozdziały z części drugiej można potraktować jako cztery szkice terenowe, które odpowiadają wyróżnionym przeze mnie sposobom praktykowania wybranych terenów. Są one związane z różnymi sposobami obecności w nich: badawczą eksploracją, handlem, wynajmem oraz kryzysem bezdomności. Każdy z nich jest sposobem oswajania miejsca oraz tym samym wytwarzania go: w materialnym i symbolicznym sensie. Każda z praktyk przedstawionych w pracy stanowi swego rodzaju perspektywę w rozumieniu całości opisywanego terenu. Cztery rozdziały z tej części podejmują kolejno tematy związane z: badawczą eksploracją, która pozwala nie tylko na odkrywanie śladów przeszłości, ale również na śledzenie współczesnych zależności w funkcjonowaniu miasta jako złożonego organizmu; efemeryczną przestrzenią, która pasożytując na istniejącej miejskiej infrastrukturze nadaje jej nowe użycia i nowe znaczenia; władzą, kontrolą i swobodą, które wyznaczają ramy do interakcji ludzi z ich materialnym otoczeniem; alternatywnymi topografiami miasta wyznaczanymi przez alternatywne praktyki korzystania z zasobów, jakie oferuje środowisko miejskie. Tekst pracy uzupełniony jest serią fotografii terenowych. Prezentowane w pracy zdjęcia mają uwidocznić terenowy kontekst zwracając uwagę na poszczególne aspekty opisywanych miejsc wskazane w tekstowym wywodzie. W ten sposób materiał tekstowy i materiał wizualny mają stanowią do pewnego stopnia dwie uzupełniające się wzajemnie narracje składające się na rozprawę.

The thesis is based on fieldwork conducted on the area of two former train stations: Świebodzki Train Station in Wrocław and Warsaw Main Train Station. After they lost their primary function, both sites were partly arranged for new purposes and partly became urban wastelands under processes of ruination and overgrowth. The presented work is a reflection on various practices present in a specific type of urban space, focused primarily on two aspects: regarding studied areas as indicators of the processes related to the functioning of the city as a system and showing diversity of ways of creating the space in the process of its practice. Both of the above contribute to the main goal, which is to show how the places studied are shaped by the practices present in them and how the described practices are determined by the nature of the places themselves. This bidirectional relation - the interweaving of the place and its practice is the main theme in the whole work. The work begins with an introduction in which theoretical position and research orientation are presented. An important role in both cases is played by the radar method and anthropological phenomenology. The text consists of two main parts: I. FIELD-CONTEXT and II. PRACTICES-PERSPECTIVES. The first part is an outline of the necessary context for the functioning of the described areas and consists of three chapters devoted to: a brief history of the establishment and use of the studied sites, conditions related to the owner, and the characterization of the studied sites in the urban context. This part outlines the frame for the second part of the work, directly related to the selected ways of practicing these places. The second part of the text is grounded in the field knowledge, I derive it from a fieldwork consisting of observation and interaction with various users of the places studied. This part of the thesis has a non-linear structure: each chapter concerns a different set of practices which, embedded in the studied spaces, simultaneously shape them. The following four chapters from the second part can be treated as four field sketches, which correspond to the distinguished practices. They are related to different kinds of presence in studied areas: research exploration, trading, renting, and homelessness. Each of them is a way of taming a place and thus creating it: in a material and symbolic sense. Each of the practices presented in the work is a perspective of understanding of the entire described area. The four chapters in this part successively address topics related to: research exploration, which allows not only to discover traces of the past, but also to track contemporary dependencies in the functioning of the city as a complex organism; an ephemeral space which, while parasitizing the existing urban infrastructure, gives it new uses and new meanings; the power, control and freedom that set the framework for human interaction with their material surroundings; alternative city topographies determined by alternative resource use practices offered by the urban environment. Presented text is supplemented with a series of field photographs. The role of the photos is to expose the field knowledge, paying attention to the particular aspects of the described places indicated in the text. Thus, the textual material and the visual material constitute two complementary narratives presented in the dissertation.