"Przede wszsytkim chciałbym pozostać autorem". Martina Pollacka dialog z rzeczywistością

Monika Żukowska-Trojnar Streszczenie pracy doktorskiej: „Przede wszystkim chciałbym pozostać autorem”. Martina Pollacka dialog z rzeczywistością, napisanej pod kierunkiem dr hab. Katarzyny Nowakowskiej Warszawa, 2020 Koncepcja wymienionej powyższej rozprawy doktorskiej jest wynikiem uważnej obserwacji aktywności twórczej austriackiego pisarza Martina Pollacka, jednego z najważniejszych uczestników współczesnego europejskiego ruchu literackiego. Ze względu na imponującą artystyczną płodność twórcy, materia, z jaką musi zmierzyć się badacz pisarstwa Pollacka, wykracza poza ramy eksploracji stricte historycznoliterackich i zakłada zastosowanie dodatkowych narzędzi służących eksploracjom w zakresie socjologii, historii i etnografii. Z wykształcenia slawista i historyk, z powołania zaś zaangażowany społecznie i politycznie pisarz i publicysta, zasłynął Martin Pollack jako autor reportaży, tłumacz literatury polskiej, eseista oraz dziennikarz, a także miłośnik i znawca kultury środkowej i wschodniej Europy. Bogaty i różnorodny dorobek austriackiego autora prezentuje szerokie spektrum jego działalności pisarskiej, translatorskiej oraz publicystycznej, w ramach której dokonuje on wnikliwej analizy wydarzeń historycznych i bieżących, prowadzącej do głębokiego, a jednocześnie możliwie obiektywnego rozrachunku z przeszłością Europy, Austrii, i wreszcie do artystycznego rozliczenia ze swoją własną biografią i życiem swoich bliskich. Twórczość Pollacka rozwija się na wszystkich tych płaszczyznach niemalże równolegle. W swoich utworach pisarz chętnie pochyla się nad historią Europy Środkowej i Środkowo-Wschodniej, skupiając się na wydarzeniach determinujących losy poszczególnych narodów tworzących przeszłość historyczną i kulturową regionu – w tym Austrii i Austriaków. Wiele miejsca poświęca także własnemu pochodzeniu i swojej rodzinie, wiernej w swoim czasie ideologii narodowosocjalistycznej, znajdując ścisłe powiązania między losami swojego kraju a poszukiwaniem własnej tożsamości, tak w ujęciu prywatnym, jak i zawodowym. W twórczości Pollacka, pisarza prezentującego w kolejnych swoich tekstach własny model zaangażowania społecznego, poza aspektami literackimi, wyraźnie wyróżniają się także aspekty historyczne, socjologiczne, etnograficzne czy psychologiczne, co zakłada konieczność analizowania poszczególnych utworów przy uwzględnieniu metod antropologii kulturowej. Celem pracy jest zobrazowanie wszechstronnej działalności Martina Pollacka zarówno jako pisarza, tłumacza oraz zaangażowanego obywatela Europy i publicysty, ale także jako historyka, slawisty, naukowca, podróżnika oraz miłośnika kultury i literatury Europy Środkowowschodniej. Krytyczna prezentacja bogatej twórczości Pollacka, jaką stanowi niniejsza praca, uwzględnia jednocześnie preferencje artysty, który – zapytany o rolę mu najbliższą – przyznał bez wahania, iż „przede wszystkim chciałby pozostać autorem” . Zawarta w pracy prezentacja bogatej twórczości artysty unaocznia ponadto dialog z rzeczywistością, który to austriacki twórca nawiązuje i nieustannie prowadzi w każdej swojej odsłonie: Pollacka-publicysty, Pollacka-tłumacza, Pollacka-pisarza czy też Pollacka-historyka, humanisty oraz promotora literatury środkowoeuropejskiej. Materiał empiryczny dysertacji stanowią przede wszystkim książki Martina Pollacka, które ukazały się w tłumaczeniu na język polski: Po Galicji. O chasydach, Hucułach, Polakach i Rusinach. Imaginacyjna podróż po Galicji Wschodniej i Bukowinie, czyli wyprawa w świat, którego nie ma ; Ojcobójca. Sprawa Filipa Halsmanna ; Śmierć w bunkrze. Opowieść o moim ojcu ; Dlaczego rozstrzelali Stanisławów ; Cesarz Ameryki. Wielka ucieczka z Galicji ; Pogromca Wilków. Trzy duety literackie ; Skażone krajobrazy ; Topografia pamięci oraz Kobieta bez grobu. Historia mojej ciotki . W pracy zwrócono ponadto uwagę na krótsze formy literackie autorstwa Pollacka – jego eseje, felietony, artykuły prasowe, a także przemówienia, wystąpienia i opublikowane wywiady, które stanowią integralną część jego działalności, uzupełniają jego twórczość pisarską, jednocześnie dostarczając istotnych informacji o autorze. Rozważania na temat twórczości Martina Pollacka zawarte w dysertacji przeprowadzone zostały w oparciu o analizę znaczeniową pojęcia Europy Środkowej i rozwoju powojennych relacji polsko-niemieckich oraz polsko-austriackich, stanowiących niejako przestrzeń dialogu prowadzonego przez austriackiego pisarza w jego wielopłaszczyznowej działalności. Ponadto analiza dzieł Martina Pollacka zawarta w pracy dokonana została w odniesieniu do szerokiej eksploracji zjawiska kultury pamięci, ze szczególnym uwzględnieniem jej obecności w literaturze, w tym przede wszystkim w gatunkach reportażowych, stanowiących w utworach pisarza szczególnie istotne narzędzie prowadzonego przez niego dialogu z przeszłością i rzeczywistością swoją i czytelnika. Dopełnieniem pracy są wywiady przeprowadzone z Martinem Pollackiem oraz polskimi tłumaczami jego dzieł: Andrzejem Kopackim i Karoliną Niedenthal, które zamieszczone są w aneksie do dysertacji.