GENDER, FAMILIES, SOCIAL CHANGE, AND THE RURAL–URBAN DISCOURSE: THE POLISH PEASANT IN EUROPE AND AMERICA AS A STUDY OF FEARS AND FANTASIES RELATED TO MODERNISATION

Celem artykułu jest krytyczne odczytanie monografii „Chłop polski w Europie i Ameryce” Williama I. Thomasa i Floriana Znanieckiego jako reprezentacji, typowych dla swojej epoki, lęków i fantazji związanych z nowoczesnością. Analizując sposoby interpretowania przez Autorów wzorców relacji rodzinnych, w tym relacji płciowych oraz ideałów kobiecości i męskości podążam za dyskursywną opozycją wiejski-miejski, w jakiej osadzają oni swoje rozważania i przyglądam się zgromadzonym tu sprzecznościom. Choć z jednej strony Autorzy wprowadzają naukową koncepcję „organizacji - dezorganizacji - reorganizacji”, z zamierzania aideologiczną i niejako otwartą na zmiany obyczajowe, z drugiej jednak strony zastosowane przez nich wzorce interpretacji danych empirycznych odsłaniają rozliczne, konserwatywne uprzedzenia płciowe i patriarchalne schematy. W efekcie Autorzy konstruują opozycję, w której cokolwiek wiejskie staje się kolebką autentyczności, naturalizowanych wartości rodzinnych i narodowych. A cokolwiek miejskie jest niebezpieczne i demoralizujące z powodu ucieczki spod parasola tradycyjnej silnej kontroli społecznej na obszarach wiejskich. Thomas i Znaniecki tworzą więc model moralny, z ich perspektywy istotny dla dobrostanu narodu, oparty na wiejskich społecznościach rodzin nietkniętych przez indywidualizację i emancypację kobiet. Istotą tego modelu jest patriarchalny podział ról płciowych w religijnych, silnych (czyli nierozerwalnych), wielopokoleniowych rodzinach. W „Chłopie polskim” możemy dostrzec zatem - typową dla epoki, powracającą również i dzisiaj - tęsknotę do „przednowoczesnej”, wiejskiej, konserwatywnej cywilizacji, jak i obawy o moralne zdrowie kobiet w świecie miejskim, pomimo że towarzyszy im przekonanie o nieuchronności zmiany społecznej.

The aim of this article is to reread The Polish Peasant in Europe and America as a representation of the fears and modernisation fantasies of its era. I ana-lyse the patterns of gendered family relations and ideals of femininity and masculinity constructed by Thomas and Znaniecki within the framework of rural–urban discourses. As I will show, in The Polish Peasant we find huge contradictions between the liberal and conservative perspectives present-ed. On the one hand, the authors introduce the concept of “organisation – disorganisation – reorganisation,” which is supposed to be scientific and thus non-ideological. On the other hand, the authors’ patterns of interpret-ing empirical data show numerous gender bias and patriarchal schemes. As a result, the authors create an opposition in which whatever is rural is the cradle of authenticity, of naturalised national and gendered family values, and whatever is urban is dangerous and demoralising due to escaping the former strong rural social control. In The Polish Peasant the authors thereby construct the “morally healthy” model of a national and patriarchal rural community of families untouched by individualisation and women’s eman-cipation. Such a model had a patriarchal division of gender roles within a religiously devout, strong (meaning indissoluble), multi-generational fam-ily. In The Polish Peasant we can find both a nostalgia – which was typical of its era – for a “pre-modern,” rural, conservative civilisation, and worry about the moral health of women in the urban world. However, it is an ambivalent nostalgia accompanied by a conviction of the inevitability of social change.