Pracownia artysty i jej obraz w sztuce polskiej drugiej połowy XIX i początku XX wieku

Ze względu na uprzywilejowaną pozycję sztuki i artysty w kulturze europejskiej drugiej połowy XIX i początku XX wieku, jego pracownia zyskała szczególne znaczenie. Była ona nie tylko miejscem powstawania dzieła, ale też przestrzenią świadomie konstruowaną przez artystę przy współudziale odbiorców sztuki. W niniejszej pracy omówione są zarówno pracownie konkretnych polskich malarzy i rzeźbiarzy wybranego okresu polskiej kultury, jak i „recepcje” ateliers w różnych mediach. Kluczowym problemem dysertacji jest strategia posługiwania się pracownią przez jej właściciela w celu stworzenia określonego obrazu siebie i swojej sztuki w oczach publiczności. Materiał badawczy stanowią zarówno dzieła polskiego malarstwa i literatury, w których podejmowany jest temat atelier, jak i fotografie, opisy i „interpretacje” konkretnych pracowni (lub obrazów pracowni) pochodzące z ówczesnej prasy. Uzupełniają je fragmenty pamiętników i korespondencji artystów. Analiza materiałów prowadzi do wyłonienia złożonych funkcji pracowni, zarówno wobec nich samych i ich użytkowników, jak i wobec odbiorców. Pierwszy rozdział pracy jest poświęcony publicznym aspektom pracowni, która za sprawą działań artysty i publiczności przybiera postać zbliżoną do salonu wystawienniczego, narodowej „świątyni”, lub autonomicznego dzieła sztuki. W rozdziale drugim prezentowane są prywatne aspekty atelier, wynikające z jego „nie-pokazowych” funkcji. Należą do nich zjawiska z obszarów: codziennej pracy, relacji rodzinnych i towarzyskich artysty, a także jego kondycji psychicznej, ujawniającej się np. w potrzebie samotności. Istotnym jest, że prywatna „sfera” atelier staje się dla twórcy podstawą do formułowania w jego dziele generalnych refleksji o pozycji artysty i indywidualnych koncepcji sztuki. Kolejny rozdział dysertacji dotyczy pracowni jako przestrzeni współtworzącej mit nowoczesnego twórcy, będącej zarówno tłem, jak i „odbiciem” jego losu: społecznego odrzucenia, artystycznego niespełnienia, choroby i śmierci. Wreszcie rozdział ostatni jest poświęcony przedstawieniom atelier jako miejsca spotkania świata artysty z porządkiem „nierzeczywistym”. W pomieszczeniach pojawiają się duchy, szkielety i Muzy, za sprawą których rzeczywistość sztuki ulega rozszerzeniu o obszary „pozaartystyczne”. Obraz atelier (malarski czy literacki) może stać się wypowiedzią na temat narodowej historii czy kwestii ostatecznych i odnoszącą sztukę do tych problemów.

Because of the privileged role that art and artists played in the European culture of the late 19th and early 20th century, the artist’s studio gained immensely in importance. It was no longer only a place where the work of art was created but it became a space which was consciously and actively shaped by an artist and the audience encountering a work of art. This thesis describes studios of the chosen Polish painters’ and sculptors’ who were active during the aforesaid periods of Polish culture, as well as “the welcome” ateliers were met with from various media. The main issue of the dissertation is the art studios owners’ usage strategy applied to create the artists’ and their art’s image in the eye of the beholder. The research material includes various paintings and works of fiction raising the subject of atelier, as well as photographs, descriptions and “readings” of particular studios (or paintings of them) derived from the press of the previous times. Extracts from diaries and artists’ correspondence make the picture complete. The research material analysis reveals different complex roles played by a studio, taking into consideration not only studios alone, but the users and the audience as well. The thesis first chapter is devoted to the public side of the artist’s studio which in the result of various artistic doings and because of the audience becomes a showroom of a kind, a national “temple” or even an independent work of art. Chapter two deals with the private sides of atelier, which are the result of factors “not for display”, including, but not limited to daily work, artists’ family and social relations or their mental well-being showing for example in the need of solitude. The important thing is that the private side of atelier enables artists to muse over their role in the world and to shape their own art ideas. The next chapter of the thesis deals with studio as the space contributing to the modern creator myth, being the background as well as “the reflection” of an artist’s fate: social rejection, artistic disappointment, illness and death. Finally, the last chapter is devoted to atelier being the meeting place of an artist and “the unreal”. Ghosts, skeletons and Muses come to life and expand the artistic reality beyond its realms. A representation of atelier (in the form of a painting or work of fiction) can become a statement about such matters as national history or life and death, and may turn art’s attention to the aforementioned subjects.