Od formalizmu do aktywizmu? Skutki społeczne komercjalizacji i governmentalizacji sektora pozarządowego w Polsce (na przykładzie Warszawy i Wrocławia)

Celem mojej rozprawy doktorskiej było ustalenie przyczyn odchodzenia pracowników organizacji pozarządowych, którzy po ich opuszczeniu nadal realizują działania społeczne, jednakże w ramach nieformalnych inicjatyw oddolnych. W rozprawie rozważam, czy podejmowanie aktywności obywatelskiej w inicjatywach oddolnych było spowodowane zniechęceniem badanych aktywistów do pracy w organizacji pozarządowych. Główną myślą rozprawy jest to, że badane osoby odeszły z organizacji pozarządowych w wyniku splotu przyczyn indywidualnych i organizacyjno-systemowych. Wśród przyczyn organizacyjno-systemowych szczególną rolę odgrywały negatywne konsekwencje urządowienia (governmentalizacji) i komercjalizacji organizacji pozarządowych w Polsce. Mowa jest tutaj z jednej strony o rosnącej zależności organizacji pozarządowych od środków publicznych i upodabnianie się tychże organizacji do podmiotów administracji państwowej (por. Rymsza 2013), czyli tzn. governmentalizacja oraz o zbliżaniu się działalności organizacji pozarządowych do podmiotów komercyjnych poprzez adaptację metod i wartości rynkowych w sposobie zarządzania organizacją (Wygnański 2008), czyli komercjalizacji – z drugiej strony. Badałam proces odchodzenia osób z zasobnych organizacji będących miejscem pracy relatywnie dużych zespołów, które przechodziły bądź stawały przed wyzwaniami dotyczącymi profesjonalizacji, komercjalizacji oraz urządowienia. Ich odejścia były najczęściej reakcją na konflikt wartości zauważony przez badanych w funkcjonowaniu tych organizacji oraz na brak zbieżności oczekiwań badanych dotyczących sposobu działania i rozwoju organizacji pozarządowych z rzeczywistością pracy wewnątrz tych organizacji. Jednocześnie, dla wielu rozmówców praca w organizacjach pozarządowych była osobistym doświadczeniem formatywnym. Mimo dostrzegania wyzwań i problemów na poziomie jednostkowym, organizacyjnym i systemowym, badani podkreślali również korzyści działania organizacji pozarządowych oraz ich potencjał, zarówno na poziomie osobistym, jak i szerszym – społecznym. W swojej rozprawie doktorskiej wykorzystywałam różnorodne źródła informacji, a szczególne znaczenie ma literatura anglojęzyczna, podejmująca tematykę komercjalizacji oraz urządowienia organizacji pozarządowych w krajach Europy Zachodniej i USA. Podstawowym źródłem moich badań były jednak pogłębione wywiady przeprowadzone przez mnie w latach 2019-2022 na grupie 31 rozmówców, byłych pracowników organizacji pozarządowych.

The purpose of this doctoral thesis was to establish what causes the employees of non-governmental organisations to leave, but who continue to be socially engaged, albeit within the framework of informal grassroots initiatives. The thesis contemplates whether their engagement with civic activism in grassroots initiatives was caused by the disenchantment of the interviewed activists with working in non-governmental organisations. The keynote of the thesis is that the interviewees left the non-governmental organisation as a result of individual reasons and organisational and systemic reasons coming together. Of the organisational and systemic reasons, the main role was played by the negative consequences of the governmentalisation and commercialisation of non-governmental organisations in Poland. Governmentalisation is defined as a process of growing dependence of non-governmental organisations from public funding and converging these organisations with public authorities (Rymsza 2013). Commercialisation, on the other hand, describes a phenomenon of adapting commercial methods and market values by non-governmental organisations (Wygnański 2008). The paper studies the process of employees leaving well-funded organisations that were a place of work for relatively large teams, which organisations were undergoing or facing the challenges of professionalisation, commercialisation, and governmentalisation. Their leaving the organisations was most often a reaction to a conflict of values the interviewees perceived in the functioning of said organisations and a lack of coherence between the expectations the interviewees had as to the modus operandi and development of the non-governmental organisations compared against the reality of working within these organisations. At the same time, for many interviewees working in non-governmental organisations was a personal formative experience. In spite of perceiving the challenges and problems on the individual, organisational, and systemic levels, the interviewees also stressed the beneficial aspects of the non-governmental organisations’ activities as well as their potential, both on the personal level, as well as a broader societal level. The thesis employs various sources of information, with particular importance given to English-language literature on the subject of commercialisation and governmentalisation of non-governmental organisations in Western Europe and The United States. The method of qualitative research is employed. The main source of data are in-depth semi-structured interviews carried out on a group of 31 interviewees (former employees of non-governmental organisations) in the years 2019 to 2022.