Czas psychologiczny a funkcjonowanie poznawcze

Niniejszy projekt doktorski podejmuje zagadnienie związków czasu psychologicznego z funkcjonowaniem poznawczym. W rozprawie skupiono się na dwóch aspektach czasu: perspektywie czasowej oraz percepcji czasu rozumianej jako subiektywny upływu czasu i oszacowanie czasu trwania. Natomiast funkcjonowanie poznawcze badano w kontekście inteligencji płynnej oraz funkcji wykonawczych, czyli hamowania, przełączania i aktualizacji pamięci roboczej. Praca opiera się na sześciu badaniach, które zostały opisane w pięciu artykułach naukowych. Przeprowadzone badania miały na celu: 1) określenie związków perspektyw czasowych oraz zrównoważonej perspektywy czasowej z funkcjami wykonawczymi i inteligencją; 2) opisanie konsekwencji przyjmowania perspektywy czasowej w odniesieniu do percepcji czasu. Dotychczasowe badania wskazywały na związek perspektywy czasowej z wieloma zmiennymi psychologicznymi, jednak niemal nieeksplorowane były jej powiązania z funkcjonowaniem poznawczym oraz innymi aspektami subiektywnego postrzegania czasu. Wyniki uzyskane w zrealizowanym projekcie pozwalają stwierdzić, że perspektywa czasowa ma znaczenie dla funkcjonowania poznawczego. Przede wszystkim dwie perspektywy czasowe wykazały powiązania z funkcjonowaniem poznawczym. W kilku badaniach przeszła negatywna i teraźniejsza fatalistyczna perspektywa czasowa łączyły sięz gorszym funkcjonowaniem w zakresie niemal wszystkich badanych funkcji poznawczych. Okazało się również, że zrównoważona perspektywa czasowa wiązała się z wyższą zdolnością do hamowania poznawczego oraz wyższą inteligencją. Co więcej, relacja pomiędzy hamowaniem a zrównoważoną perspektywą czasową była w pełni mediowana przez inteligencję. Istotne wydaje się również, że zrównoważona perspektywa czasowa nie była związana z przełączaniem i pamięcią roboczą. Adaptacyjna rola zrównoważonej perspektywy czasowej ujawniła się jednak w percepcji czasu, tj. prospektywnym oszacowaniu czasu trwania i upływie czasu. Wyniki badań przeprowadzonych w ramach projektu doktorskiego uzupełniają wiedzę dotyczącą teorii perspektyw czasowych w odniesieniu do funkcjonowania poznawczego. Co więcej, wyniki te dają pełniejszy obraz zagadnienia czasu psychologicznego poprzez integrację różnych jego aspektów.

The thesis examined the relationships between psychological time and cognitive functioning. In the current project, two aspects of psychological time were taken into account, namely, time perspective and time perception including subjective passage of time and duration judgment. Fluid intelligence and executive functions (inhibition, switching, working memory updating) were examined as cognitive functions. This dissertation comprises six studies reported in five scientific papers. The primary aims of the conducted studies were 1) to investigate the relationships between time perspectives, balanced time perspective (BTP), executive functions, and fluid intelligence; 2) to describe the consequences of time perspective for time perception. Up until now, numerous studies have shown that time perspective is associated with various psychological variables, however, the relationships between time perspective and cognitive processes, and other concepts of subjective time have been rarely explored. The results of conducted studies confirmed that time perspective is associated with cognitive functioning. Especially two time perspectives, past negative, and present fatalistic, were related to worse cognitive functioning. It has been also shown that balanced time perspective is correlated with higher levels of intelligence and inhibition. Moreover, the relationship between executive control and balanced time perspective was fully mediated by intelligence. Nevertheless, BTP was not associated with switching and updating working memory. The findings also indicated that BTP has an adaptive relation with time perception, specifically, with prospective duration judgment and passage of time. In conclusion, the thesis provides new insight into time perspective theory with reference to cognitive functioning, Moreover, the results shed more light on research into psychological time due to integration of its different aspects.