An Artist or a Philistine? Fryderyk Chopin in his own Eyes and in the Eyes of his Contemporaries in the Perspective of Performance Studies

Mój projekt doktorski to interdyscyplinarne studium funkcjonowania wybitnej jednostki w społeczeństwie. Jest ona ujmowana w kategoriach społeczno-kulturowych w kontekście autokreacji i samoświadomości, a także historii recepcji i makro-oglądu społecznego. Przedmiotem moich rozważań jest z jednej strony analiza konstruowania – czy też performowania – statusu artysty-geniusza. Z drugiej zaś interesuje mnie teatr życia codziennego Chopina jako praktyka dramatyczna i jej kulisy. Na przykładzie życia Fryderyka Chopina analizuję performans romantyzmu, indywidualizmu, a także performans Chopina jako idei odradzającej się i wieczne trwałej. W polu moich zainteresowań leżą koncepty geniuszu, gruźlicy jako metafory epoki, melancholii, wirtuozerii i dandyzmu, a także koncept „wielości romantyzmów” w pierwszej połowie XIX wieku. Interesuje mnie społeczny odbiór tych pojęć i ich funkcjonowanie w XIX wiecznym europejskim kontekście artystycznym. Celem moim było przeanalizowanie romantycznego postrzegania artysty w społeczeństwie – jako ukoronowanie ewolucji oglądu społecznego w kulturze nowożytnej: od czasu gdy artysta w opinii społecznej funkcjonował jako ktoś o randze zdolnego rzemieślnika po artystę – idola czy wręcz Boga. Do wyboru Fryderyka Chopina skłonił mnie skrajnie spolaryzowany portret artysty – ultra hermetyczny bądź hiper popularny. W swej pracy zajmuję się recepcją postaci Chopina w ciągu trzydziestu dziewięciu lat życia kompozytora, czyli w latach 1810-1849. Zamiarem moim było pochylenie się nad wizerunkiem Chopina w oczach własnych, jak i jego współczesnych przyjmując perspektywę performatywną. Celem uzyskania możliwie jak najszerszego spojrzenia na mojego bohatera, w swej pracy obracam się w kręgu bardzo różnorodnych źródeł. Należą do nich korespondencja, dzienniki, prasa, literatura piękna, źródła muzyczne, filozoficzne, a także dzieła sztuki, analizy medyczne, psychologiczne i psychiatryczne. Traktuję Chopina jako swoisty tekst kultury i bohatera społecznej wyobraźni. Celem moim było wreszcie otwarcie nowego rozdziału badań nad postacią Fryderyka Chopina. Z jednej strony ujęcie jego egzystencji w perspektywie badań performatywnych, z drugiej zaś odnalezienie pewnego wzoru egzystencjalnego biografii artysty w romantyzmie polskim i europejskim. Spoglądając trochę inaczej na właściwy Chopinowi sposób przeżywania i odczuwania własnego istnienia, podjęłam wyzwanie rozważenia go w kontekście nie tylko indywidualnym, lecz jako artykulację doświadczenia egzystencjalnego całego pokolenia artystów-geniuszy pierwszej połowy XIX wieku. II. Zakres pracy Mój doktorat skonstruowałam na podobieństwo partytury muzycznej; składa się on z trzech części, te zaś zawierają po dwa rozdziały główne składające się z podrozdziałów. Trzy zasadnicze części to monumentalne performansy Chopinowskie: I. Performans romantyzmu. Chopin jako cierpiący melancholijny geniusz; II. Performans indywidualizmu. Chopin jako wyjątkowy wirtuoz romantyczny i dandys; III. Chopin jako idea. Performans, który trwa. Życie po życiu. Koncepty analizowane w każdej z części pozwalają przybliżyć się do rozumienia filozofii kultury XIX-wiecznej zarówno w wymiarze popularnym, jaki i wysokim. Część pierwsza „Performans romantyzmu” składa się z rozdziałów poświęconych performansowi ciała i ducha. Pokazuję w nich, jak zaczął się kształtować mit gruźlicy w kostiumie romantycznym a także jak koncept geniuszu wpisuje się w prastarą ideę melancholii. W pierwszym rozdziale opisuję związki pomiędzy gruźlicą i geniuszem, zestawiam romantyczne postrzeganie suchot z medyczną etiologią, spoglądam na Chopina jako pacjenta i performera swej choroby. Przykładając soczewkę performatywną – opisuję próby odegnania gruźlicy na Majorce, czy w Nohant a także analizuję suchoty jako chorobę boską i demoniczną, która z jednej strony przez semiotyczne związki z krwią budzi freudowskie „das Unheimliche” czyli wampiryzm i duchy romantycznego gotycyzmu, z drugiej zaś przez motywy akwatyczne i przezroczystość prowadzi do triumfu słynnego chopinowskiego żalu. Konkluduję rozdział pierwszy romantycznym ars moriendi, analizą agonii Chopina która stanowi spektakl nowego typu. Ostatni performans kompozytora wpisuje się w tradycję umierania wielkich ludzi, ustępując śmierci która „uwydatnia egzystencję”. Rozdział drugi, performans ducha, bada związki między teorią humoralną, boską weną i geniuszem, odnajdując bezpośredni związek między furor romanticus a furor melancholicus. Chopinowski algorytm żalu egzystencjalnego, zidentyfikowany jako „moja Bieda” wskazuje na anatomię geniuszu kompozytora; unikatowego i bezprecedensowego. Z drugiej strony mroczne jego zakamarki zidentyfikował już Seneka w słynnej maksymie Nullum magnum ingenium sine mixtura dementiae. Stawia to Chopina na pograniczu światów, w platońskim metaxu – między boskim szałem a szaleństwem, co predestynuje go do statusu profety. W kolejnym podrozdziale analizuję topos romantycznego wieszcza-twórcywizjonera, widzącego jasno w zachwyceniu. Chopin odrzucił funkcję wieszcza z całą stanowczością. Badam przyczyny takiego stanu, rozpatrując koncept osobowości performatywnej Chopina, który nie lubił wszelkich występów publicznych, a idea „performansu” sensu largo napawała go niepokojem i niechęcią. Ta konstatacja wprowadza nas do części drugiej – czyli Performansu Chopinowskiego indywidualizmu, w której rozdział pierwszy traktuje o figurze wirtuoza-performera, zaś drugi – o dandysie performerze. Koncept wirtuoza i koncept dandysa należą do tego samego porządku Chopinowskiej orkiestracji kariery w teatrze życia codziennego. W pierwszym rozdziale szkicuję pejzaż muzyczny Paryża, pełnego „pianistów, osłów i wirtuozów”. Dalej piszę o performensie na styku dwóch formacji kulturowych – klasycyzmu i romantyzmu, z których Chopin czerpał. Następnie piszę o idei korespondencji sztuk i związkach między wirtuozostwem, karykaturą i improwizacją. Te rozważania prowadzą ku analizie epifanii wirtuoza, czyli próbie zrozumienia tajemnicy występu Chopinowskiego, a także opisie znaczenia fortepianu jako najmodniejszego instrumentu XIX wieku, który „śpiewał pieśń suchotniczą”. Konkluduję ten rozdział wskazując na tempo rubato, czyli ukryty rytm procesu prowadzącego Chopina do celebrytyzmu à rebours, drogą kariery zupełnie niezwykłą jak na owe czasy. Kolejny rozdział w tej części dotyczy dandysa performera. Przez to pojęcie rozumiem artystę nowoczesnego, który podnosił estetykę do wymiaru religii i dla którego miarą doskonałości była powściągliwość, arystokratyczna wyniosłość i prostota. Ciekawi mnie jak estetyka dandysa wchodzi w dialog z campem i z estetyką queerową. Zaczynam od opisu salonu romantycznego jako instytucji kultury, miejsca, które decydowało o sukcesie lub porażce artystycznej, arenie zmagań artystów-gladiatorów. Aby należeć do tego świata, Chopin musiał z wyjatkową starannością dobierać swą garderobę i mieszkania – w których żył, udzielał lekcji i grał tajemne recitale. Te elementy strategii chopinowskiej są omawiane w kolejnych podrozdziałach. Dalej opisuje zjawisko, które nazwałam „efektem lalki” – punktem wyjścia czyniąc teatr lalkowy w Nohant, w którym postać Księcia Karola z powieści George Sand „Lukrecja Floriani” – wzorowana była na Chopinie. Kompozytor sam przedstawiał się w groteskowych rolach, często zakładając maskę smutnej lalki, identyfikując się z formami ekspresji karykatury salonowej. Kolejne koncepty rozważane w tej części to płeć performera i płeć geniusza – dlaczego Chopina opisywano w kategoriach kobiety, dziecka, lub anioła. Konkluduję część drugą podrozdziałem „Chopin Flâneur? Espaces Imaginaires” gdzie analizuję romantyczne przeżywanie egzystencji. Jeśli Chopina możemy nazwać flâneurem to zupełnie innym niż baudelairowski, nie był on bowiem wielbicielem tłumów i nie czerpał przyjemności w odsłanianiu mrocznych i wulgarnych cech przedstawicieli swej własnej klasy. Chętnie natomiast przenosił się do przestrzeni wyobrażonych. Owe przestrzenie wyobrażone wprowadzają do części trzeciej, ostatniej. „Chopin jako idea. Performans, który trwa. Życie po życiu”. Rozdział pierwszy w tej części naświetla „wielość romantyzmów” chopinowskich, ukazując złożoność powiązań polskości i kosmopolityzmu kompozytora, europejskości i słowiańskości, a także jego religijności i transcendentalnych rozmów z Najwyższym. To wiedzie do epistemologii Chopinowskiej, czyli muzyki jako egzystencji, która w biografii mojego bohatera stawiana jest ponad wszystko. Ten rozdział kończą nieoczywiste koncepty związane z artystą – Chopin jako mason bez fartuszka i jego związki z Biedermeierem, czyli „udomowionym romantyzmem” – które kierują analizę na tory zestawienia tytułowego, czyli „artysta czy filistyn”. W epilogu ukazuję Chopinowskie życie po życiu – w cieniu paradygmatu romantycznego, szkicując jedynie wpływ kompozytora na kulturę europejską i światową, co streszcza się w postawie mocnej podmiotowości przeciw filystynizmowi i performatyce.

Research Objectives My project aims to be an interdisciplinary case study of Fryderyk Chopin – an outstanding and exceptional individual in society – incorporating the ways this musical genius made his appearance (both on the musical stage and hors les murs) in 19th century society in general. The performative aspect (“the making”) of the status of an artist as such – the analysis of the construct of an artist in society has been of great interest to me. Hence the principle question “an artist or a philistine” – bearing in mind that perhaps “genius” incorporates both notions and beyond. I have also been interested in Chopin’s theatre of everyday life as a dramatic practice and his private life the behind the scenes. The concept of Fryderyk Chopin as a figure and cultural subject needs revision and this thought has triggered the idea of writing this dissertation. My main aim has been to abandon the scheme, which has always been used with regards to a celebrated Romantic composer. It has been my desire to follow the ways Chopin made a performative presence in nineteenth century reality and to read him as a cultural phenomenon, or a matrix of imagination in the realm of mythic thought. I have therefore analyzed the performances of Romanticism, individuality, as well Chopin as an idea and ongoing performance itself. I believe the iconic persona of Fryderyk Chopin clashed with the postmodern methodology of performance studies has been an opportunity for a new examination. Thus I have attempted to open a wider debate on the afore mentioned concepts. Publications about Chopin have either been scientifically hermetic, meant for a narrow group of recipients (mostly musicologists or musicians), or ultra-populist and over-simplistic being aimed at the general public. It is my opinion that there is a new quality needed when discussing great people in the humanities – where the historian’s critical apparatus can intertwine with a psychological and performative interpretation. I have placed this phenomenon in the context of performative and theater anthropology studies (mostly the research of Eugenio Barba, Victor Turner and Richard Schechner) from the first half of the 20th century. My study encompasses the thirty nine years of his life (1810-1849); with a rich source base of visual, and verbal artifacts, accounts of witnesses, letters (including archival research on the whole corpus of letters exchanged between Chopin and various recipients), journals (mainly those of George Sand and Eugene Delacroix), press articles, literature, as well as recollections of journalists, Chopin’s doctors, students and friends. Every generation of biographers and scholars project their own aesthetics and desires on the blank canvas called Fryderyk Chopin. It was my objective to open a new chapter in Chopin studies. I believe my research into the social reception of Chopin and his entire generation and subsequent generations of Polish artists who functioned as émigrés while Poland underwent multiple waves of social upheaval underlines how seriously academia and performance arts take the interplay between the role of the artist and social construction on an historical and global basis. Hence the analysis of Chopin’s connection to nationality, folk culture but also the Freemasons and Biedermeier culture. II. The scope of the dissertation The dissertation, like a music concerto consists of three parts. These on the other hand have two chapters each and subsequent subchapters. The main parts are the three monumental Chopin performances: I. The Performance of Romanticism. Chopin as a Suffering Melancholic Genius; II. Performance of Individualism. Chopin as a unique Romantic Virtuoso and Dandy; III. Chopin as an Idea. An Ongoing Performance. The Afterlife. Each of these Chopinian performances is a symbolic cultural act: his genius, melancholy, tuberculosis, virtuosity, dandyism and the discourse of multiple Romanticism. Deciphering these concepts places us closer in understanding the philosophy of 19th century culture – both high and popular. Part I – “The Performance of Romanticism” talks about Chopin as a suffering melancholic genius. The first section: The Performance of the body investigates the connections between TB, and genius in chapters: Romantic Genius and the Divine Malady; Tuberculosis and its Romantic metaphors in popular culture versus medical etiology; to finally reach Chopin’s case study under a performative lens in I.1.c. Later I investigate Banishing TB – internal and external asylums – Mallorca and Nohant and look at Chopin’s double face: The many-faced disease – Chopin Aut Deus, Aut Demon. Chopin is analyzed as a patient and “performer” of his malady, which is both divine and demonic. The last two sections are about two significant liquids in the cultural understanding of TB: blood and water. The first one awakens the demons of the “Unheimlische”, which is described in: Blood and the uncanny – Chopin, Vampirism and Romantic Gothicism. The second one leads to the transparent understanding of lament and sorrow: Water and the melancholic victory of sorrow. I end this section with the I.1.h. Le dernier regard aux traits du Grand Maître (KFC II 463) – the exemplary agony of the ultimate Romantic Genius. The romantic spectacle of ars moriendi, is portrayed both with reference to the traditional ways of showing the passing of great people, where death “enlarges existence”, but also as a new performance of modernity. The second section of Part I covers “The Performance of Spirit”. Different aspects of melancholy and genius are investigated, such as the connections between the ancient concept of melancholia and genius: Genius, Melancholia and Inspiration; how the Romantics incorporated the concept in Furor romanticus – furor melancholicus; Chopin’s algorithm of existential sorrow – Moja Biéda, which studies the unique anatomy of Chopin’s genius and From Melancholia Generosa to Modern genius – the cultural evolution of the notion. In the next chapters I discuss how Seneca’s motto Nullum magnum ingenium sine mixtura dementiae went along with some aspects of Romantic genius, le génie mélancolique, notably the point where genius and madness meet. The penultimate subchapter is about Chopin’s unique status of a Romantic prophet: Voir clair dans la ravissement – Chopin the Romantic (non) Prophet. I conclude with: Romantic Genius and Psychoanalysis – the concept of performative personality and shame. Part II describes “The Performance of Individualism”, exploring the idea of Chopin as a unique Romantic Virtuoso and Dandy, which are identified as concepts from the same order of “performing” Chopin’s everyday life. In section I – “The Virtuoso Performer”, the main weight is placed on the relations between virtuosity and performance, as well as deciphering the phenomenon of public concerts which Chopin had so rarely. In Towards the Blue Note – Pianists, Asses and Virtuosos I portray the musical landscape of Paris in the first half of the nineteenth century; in Performance on the Verge – between the Enlightenment and Romanticism – the two cultural systems are analyzed as two sources of inspiration for shaping Chopin’s artistic personality; Shifting codes of representation – the Virtuoso of the Caricature and Improvisation – talks about the correspondence of arts; The Epiphany of the Virtuoso – Cornering the mystery is a detailed account of Chopin’s public appearances in music halls and his politics of performing for the general public. The last three subchapters in this section are: Microcosme et microthée – the piano as the divine telegraph and the instrument of the nineteenth century; Bel Canto or The Tubercular Song – where the connections of the nineteenth century malady and song are looked at and the piano as the iconic instrument of the epoch. Tempo rubato. Towards celebrityism à rebours – explores Chopin’s unique manner of becoming a celebrity. The second section of Part II details “The Dandy Performer”. As a dandy I understand a modern artist, who raised aesthetics to the level of a religion and for whom perfection was defined by moderation, aristocratic sophistication and simplicity. It was also interesting for me to investigate how the dandy aesthetics entered dialogue with camp and queer aesthetics. I started this section with a description of the Romantic salon as an institution of culture, a place that was like an arena for the modern gladiator – artists: Le beau monde – Chopin’s presence in Romantic Salons. Later I analyze the external and internal factors of becoming a dandy in Chopin’s case with subchapters on his attire and fashion choices in Arbiter elegantiarum, his apartments and the symbolic notion of home: “Playing House”. In Lucrezia Floriani’s Doll Effect I described a phenomenon Chopin was involved in – notably the puppet theatre in Nohant, where one of the dolls was Prince Karol de Roswald– a figure from George Sand’s novel “Lucrezia Floriani” which was based on Chopin. The composer himself liked to present himself in grotesque roles, often putting on the mask of a sad doll, identifying himself with the forms of salon caricature. Other concepts discussed here are the gender of the performer and the gender of genius – why was Chopin portrayed as a woman, a child or an angel: Gender ambivalence in the representation of the Genius Dandy and conclude with Chopin’s imaginary worlds: Chopin Flâneur? Espaces Imaginaires, making note that of course Chopin was not a flâneur in the Baudelairian sense, but rather a traveller to imaginary spaces. Part III introduces “Chopin as an Idea. An ongoing performance. The afterlife”. It places the composer in a scheme of multiple Romanticisms: national Genius Patriae. On Chopin’s Polishness and Cosmopolitanism; folk Romantic Volksgeist – Chopin and the Mythical Slavic Soul; and religious Transcendental Chopin – Conversations with God. That leads to Chopin’s Epistemology – Tere bzdere kuku – Music as existence, placing music as the center of Chopin’s universe. This section is finished with some surprising connections the composer had – with the masonic world “Mason without an apron” – Chopin and Freemasonry; and with bourgeois culture: Chopin the Philistine? In the arms of Biedermeier, the “domesticized Romanticism”. Following Part III, the epilogue “In the shadow of the Romantic paradigm” examines the growing desire to “performatize Chopin” Chopin’s Afterlife – towards the Chopin Olympics – Apollo and Marsyas. The conclusion proves that despite the cultural tendencies, Chopin actually escapes the common propensity: The Ultimate Artist - Chopin against Philistinism and Performativity and sums up the ideas and concepts touched upon in the work.