Pamięć i narracja - studium na podstawie wywiadów biograficznych z przedstawicielami mniejszości ukraińskiej i łemkowskiej w Polsce.

Przedmiotem pracy doktorskiej są narracje biograficzne ukazujące pamięć jednostkową oraz zbiorową mniejszości ukraińskiej i łemkowskiej żyjącej w Polsce. W ramach przygotowywania tematu przeprowadzono wywiady autobiograficzne zarówno z przedstawicielami starszego pokolenia Ukraińców i Łemków, którzy zostali wysiedleni w akcji „Wisła” w 1947 roku, jak i z młodszym pokoleniem, czyli z wnukami deportowanych. Celem dysertacji jest analiza zależności, jakie zachodzą pomiędzy historią, pamięcią a tożsamością społeczności, która została pozbawiona swej małej ojczyzny. Praca doktorska podejmuje również próbę przedstawienia sposobu, w jaki dochodzi do transmisji pamięci rodzinnej i stara się odpowiedzieć na pytanie, jaki ma ona wpływ na tożsamość kulturową badanych. Podczas analizy wywiadów autobiograficznych posłużono się metodą biograficzną Fritza Schütze, która zakłada, że rzeczywisty przebieg doświadczeń człowieka można zrekonstruować poprzez badanie jego narracyjnych opowieści o własnym życiu. Rozprawa doktorska jest podzielona na dziesięć rozdziałów, z których pierwsze trzy tworzą część teoretyczną pracy, natomiast pozostałe siedem należą do części badawczej. W teoretycznej części pracy zostały omówione różne rodzaje pamięci, a także procesy, podczas których dochodzi do błędów pamięci, niepamięci lub zapominania. Ponadto podjęto próbę wyjaśnienia głównych założeń metody biograficznej oraz techniki wywiadu autobiograficznego według koncepcji Schützego. Część teoretyczną kończy rys historyczny, którego tematyka przedstawiona jest w zakresie koniecznym do zrozumienia kontekstu dysertacji. Część badawcza oparta jest na analizie wywiadów biograficznych. W pierwszym rzędzie bada ona wspomnienia przedstawicieli najstarszego pokolenia Ukraińców i Łemków. Opracowanie narracji, pochodzących z wywiadów z wnukami wysiedlonych znajduje się w ostatnim rozdziale. Materiał został uporządkowany chronologicznie: najpierw omówiona została pamięć biograficzna okresu przedwojennego, następnie czasu II wojny światowej, wysiedleń w 1941 – 1944 do USRR oraz deportacja w ramach akcji „Wisła”, a w końcu proces adaptacji na nowym miejscu. Zakończenie zawiera podsumowanie i formułuje wnioski płynące z przeprowadzonej analizy. Na poziomie teoretycznym badania potwierdzają prawdziwość modelu wywiadu narracyjnego opracowanego przez F. Schütze, natomiast na poziomie badawczym sprecyzowano trzy wnioski: - główne struktury pamięci z okresu wysiedleń, deportacji czy wygnań są podobne dla wszystkich osób, które ich doświadczają, niezależnie od identyfikacji narodowej/etnicznej oraz czasu i miejsca wydarzenia; - indywidualne doświadczenia badanych wpisują się w pamięć wspólnoty, a biograficzny obraz przeszłości dostosowany został w większości przypadków do „oficjalnego” wzoru pamięci zbiorowej, istniejącego w świadomości społecznej Ukraińców i Łemków; - pamięć narratorów starszego pokolenia ma duży wpływ na postrzeganie przeszłości przez ich potomków. Oznacza to, że narracje wnuków nie różnią się zbytnio od interpretacji dziadków. Badania wykazały ponadto, że pamięć o ojczyźnie „utraconej”, a co się z tym wiąże o wysiedleniu w ramach akcji „Wisła”, zajmuje centralne miejsce w pamięci przedstawicieli starszego pokolenia Ukraińców i Łemków.

The subject of this thesis are the biographical narratives presenting the individual and collective memory of the Ukrainian and Lemko minorities in Poland. Biographical interviews with the representatives of the older generation of Ukrainians and Lemkos who were forcefully resettled during Operation “Vistula” in 1947 and with the younger generation, i.e. the grandchildren of the deported were conducted for this thesis. The aim of this dissertation is the analysis of the dependencies between history, memory and identity of the community which was deprived of its homeland. This doctoral thesis also attempts to show how family memory transfer occurs and to answer the question of its influence on the cultural identity of the interviewees. Fritz Schütze’s biographical interview method was used during the autobiographical interviews. The method postulates that the actual course of life experiences of a person can be reconstructed by analyzing their narrative stories of their lives. The dissertation has been divided into ten chapters. The first three constitute the theoretical portion of the doctoral dissertation and the remaining seven are the research portion of the dissertation. Different types of memory and also processes during which memory errors, non-memory and forgetting occur were discussed in the theoretical part. This part also explains the main principles of the autobiographical interview technique according to Schütze and it concludes with a historical outline which presents the scope and topics necessary in the context of the dissertation. The research portion of the dissertation is based on the analysis of biographical interviews. Firstly, the analysis of the interviews with the members of the oldest generation of Ukrainians and Lemkos is presented and the analysis of the narrations from the interviews with the grandchildren of the deported can be found in the last chapter. Chronological order was used: firstly the biographical memory of the pre-war period was analyzed, then the World War II period, the time of deportations to USSR in the years 1941–1944, and the Operation “Vistula” deportations and finally the process of adjustment in the new location. The final part contains a summary and also conclusions which stem from the analysis. The study confirms the validity of Schütze’s narrative interview model on the theoretical level, and on the research level three conclusions have been formulated: - the main memory structures from the time of forceful resettlement, deportation or forced transfers are similar for all the groups that have experienced them and are not dependent on the nationality/ethnicity or on location and time; - the individual experiences of the interviewees are embedded in the community’s memory and the biographical image of the past was predominantly adjusted to the “official” pattern of the collective memory, which exists in the social consciousness of Ukrainians and Lemkos; - the memory of the narrators from the older generation has a significant influence on how their descendants perceive the past, which means that the narrations of the grandchildren are not vastly different from the interpretations of the grandparents. Moreover, the research has shown that the memory of the “lost fatherland”, and consequently of the Operation “Vistula” occupies a central place in the memory of the older generation of Ukrainians and Lemkos.