Presencia y evolución de la dramaturgia creada por mujeres en el teatro español posfranquista; (entre 1975 y 1990, aproximadamente)

Obecność i rozwój dramaturgii kobiecej w hiszpańskim teatrze pofrankistowskim (między 1975 a 1990, w przybliżeniu) Tematem pracy doktorskiej jest twórczość dramatopisarska kobiet w Hiszpanii w latach od 1975 do 1990, tzn. w okresie znanym pod nazwą transición democrática. Jest to czas znaczących przemian społeczno-politycznych i kulturowych, będących konsekwencją m.in. zniesienia cenzury, ogłoszenie abolicji wobec więźniów politycznych, referendum konstytucyjnego i demokratycznych wyborów. W centrum uwagi znajduje się w niniejszej pracy zjawisko wyjątkowe w kontekście dwudziestowiecznej Hiszpanii: pozbawione po wojnie domowej (1936-1939) praw obywatelskich kobiety wraz z ich odzyskaniem włączyły się po roku 1975 nie tylko do życia publicznego, lecz również swobodnie zaczęły ujawniać swoją twórczość, co w przypadku teatru było czymś szczególnym. Oprócz aktorek, kobiety autorki — z małymi wyjątkami — nie znajdowały w teatrze frankistowskim miejsca. W okresie przemian po 1975 roku miało się jednak okazać, że jest ich wiele i reprezentują różne pokolenia. Wspierane przez kobiety reżyserów wkroczyły na hiszpańską scenę, wpisując się na stałe w panoramę hiszpańskiego teatru. W dramatach pisanych przez nowe pokolenie hiszpańskich autorek rodzić się też zaczął specyficzny, kobiecy dyskurs teatralny. Pierwsze pokolenie autorek dramatycznych w okresie powojennym stanowiły głownie poetki oraz pisarki, które sporadycznie zajmowały się również tekstem teatralnym. Według Patricii O’Connor do tej grupy zaliczamy autorki urodzone w pierwszych dwóch dekadach XX wieku, tj.: Heliodora Sedaño de Bedrińana, Julia Maura, Mercedes Ballesteros, María Isabel Suárez de Deza, Carmen Troitiño i Luisa María Lineares. Niestety ich twórczość dramatyczna była praktycznie nieznana przez publiczność. Warto dodać, że brak możliwości wystawiania swoich dzieł oraz niepewność wobec innych twórców przyczyniły się do tego, że autorki swoje pierwsze sztuki teatralne tworzyły chętniej przy współpracy z dramaturgami, którzy mogli zapewnić dostęp do świata teatru. Niepewność wobec własnych umiejętności odzwierciedla również charakter twórczości autorek, które starały się naśladować wzorce proponowane przez kolegów - dramaturgów. Kolejne pokolenie autorek teatralnych, do którego zaliczamy: Anę Diosdado, Lidię Falcón, Carmen Resino, Lourdes Ortiz, Marię José Ragué-Arias, Conchę Romero i Maribel Lázaro, niewątpliwie miało więcej szczęścia, żeby zaprezentować swoją twórczość publiczności. Trzecia grupa pokoleniowa to autorki, których debiut przypada na lata transformacji politycznej : Paloma Pedrero, Marisa Ares, Yolanda García Serrano, Isabel Hidalgo, Pilar Pombo i María Manuela Reina. W pierwszej dekadzie epoki pofrankistowskiej swoją działalność artystyczną kontynuują również autorki zaliczane do poprzedniego pokolenia: Lidia Falcón, Ana Diosdado i Carmen Resino, które nadal w dużym powodzeniem wystawiają swoje sztuki teatralne. Sytuacja autorek teatralnych w porównaniu z latami poprzednimi niewątpliwie uległa zmianie między innymi wraz z rozwojem działalności teatrów niezależnych oraz innym ośrodków artystycznych, gdzie chętnie podejmowano współpracę z młodymi artystami. Warto dodać, że autorki dramatyczne aktywnie uczestniczące w rozwoju sceny hiszpańskiej, często brały udział w konferencjach i debatach poświęconych tematyce teatralnej oraz różnego rodzaju projektach artystycznych, co z pewnością wzbudzało duże zainteresowanie publiczności oraz krytyków. Twórczość teatralna trzeciego pokolenia dramatopisarek niewątpliwie różni się od twórczości rozwijanej w poprzednich dekadach. Odcinając się od znanych wzorców teatralnych tworzonych przez mężczyzn-dramaturgów, młode autorki podejmują chęć tworzenia swojej własnej estetyki. W poszukiwaniu nowego kobiecego dyskursu eksperymentują z formą, łącząc różne techniki i środki artystyczne. Przedstawiając główne tematy podejmowane w dramaturgii kobiecej dostrzegamy ogromną wrażliwość autorek na drugiego człowieka. Bohaterowie prezentowani w tekstach to często osoby słabe, bezbronne i odrzucone przez społeczeństwo. Niewątpliwie główną postacią przedstawianą w dramatach jest kobieta, której wizerunek znacznie różni się od tego znanego do tej pory w literaturze. Teatr kobiecy to niewątpliwe różnorodność pod względem tematycznym jak i estetycznym. Autorki chętnie podejmują tematy uniwersalne, od zawsze obecne w literaturze oraz te wynikające z rzeczywistości, proponując jednak nowy- kobiecy punkt widzenia. Motyw miłości -najchętniej prezentowany w dramaturgii kobiecej- oprócz wizji namiętnej i romantycznej pojawia się w kontekście trudnych relacji jakie łączą kobietę i mężczyznę. Bohaterki przedstawiane w dramatach niejednokrotnie doświadczają braku miłości i zrozumienia oraz uczucia samotności. Autorki chętnie zwracają uwagę również na trudną sytuację społeczną kobiet hiszpańskich. W tekstach dramatycznych niejednokrotnie podejmowane są takie problemy jak brak niezależności finansowej w małżeństwie oraz brak możliwości rozwodu. Szczególne zainteresowanie tematyką równości kobiet wobec mężczyzn dostrzegamy w twórczości Lidii Falcón. Autorka porusza istotny problem -przemocy domowej- nadal obecnej w Hiszpanii. Do tematu przemocy nawiązuje również Maribel Lázaro w Humo de beleño, Maria Jose Ragué -Arias w Clitemnestra oraz Marisa Ares w Negro seco i Rotos intencionados. Sceny pełne okrucieństwa prezentowane przez autorki to nowy obraz współczesnej rzeczywistości. W kontekście zmian społeczno-politycznych jakie dokonywały się w Hiszpanii jednym z ważnych tematów podejmowanych w teatrze kobiecym, głównie przez Palomę Pedrero jak również przez Maribel Lázaro i Isabel Hidalgo jest tożsamość kulturowa kobiety i mężczyzny. W teatrze kobiecym pomimo dużej różnorodności w kontekście struktury dramatu przeważają krótkie formy. Autorki za miejsce akcji wybierają przestrzeń miejską ograniczając czas do kilku godzin jak również liczbę aktorów do dwóch lub trzech. Ta tendencja minimalistyczna dominuje także w przestrzeni scenicznej. Zgodnie z nowymi trendami teatralnymi, autorki wykorzystują barwę światła oraz dźwięku zastępując w ten sposób część scenografii, co możemy zauważyć u Palomy Pedrero, Any Diosdado. Na scenie pojawiają się również środki audiowizualne, jak to ma miejsce w Mujeres caminaron con el fuego del siglo Lidii Falcón i w Rotos intencionados Marisy Ares, dzięki którym tworzą się nowe przestrzenie. W przestrzeni scenicznej nakreślonej za pomocą niewielu symbolicznych elementów niewątpliwie ogromną rolę pełni ruch sceniczny aktora. Jak możemy zaobserwować w El llanto de dragon Marii Manueli Reiny, Personal e intransferible Carmen Resino lub La fosa Maribel Lázaro dokładnie opisane gesty oraz mimika aktorów wypełniają przestrzenie, których początkowo widz nie dostrzega Chęć eksperymentowania poza aspektem scenicznym dostrzegamy również na poziomie językowym. Jak możemy zaobserwować w twórczości Palomy Pedrero, Marisy Ares czy Maribel Lázaro język staje się jednym z najbardziej wyrazistych środków artystycznych. Twórczość dramatyczna kobiet młodego pokolenia niewątpliwie była częściej prezentowana publiczności w epoce pofrankizmu. Najwięcej entuzjazmu na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych wzbudzały sztuki teatralne Any Diosdado. Dużą popularnością cieszyły się również utwory Palomy Pedrero prezentowane zarówno w Hiszpanii jak i Stanach Zjednoczonych, Chile, Francji i Kostaryce. Mniej szczęścia w prezentowaniu swojej twórczości miała Lidia Falcón, Carmen Resino oraz Maribel Lázaro. Publiczność hiszpańska miała okazję za to poznać niektóre sztuki teatralne Conchy Romero, Lourdes Ortiz oraz Yolandy Garcia Serrano, Isabel Hidalgo, Yolandy Pallín, Pilar Pombo, Manueli Marii Reiny oraz Marisy Ares. Wśród autorek debiutujących w ostatnich dwóch dekadach najwięcej uwagi skupia Angélica Liddell, autorka najbardziej kontrowersyjna, prezentującą swoją twórczość głównie zagranicą. Ponadto należy wymienić również laureatki wielu prestiżowych nagród: Antonię Bueno, Elenę Cánovas, Lailę Ripoll, Evę Hibernia, Dianę de Paco Serrano oraz Beth Escudé, Charo González Casas i Mercé Sarrias, Vanessę Monfort, Blancę Doménech, Martę Buchaca, Dianę I. Luque, Lolę Brasco, Marię Velasco i Yanesę Sotelo.

Works of Spanish women playwrights in the years 1975 to 1990 in the era called transición democrática is the subject of the following doctoral dissertation. It is the time of significant social- political and cultural transformations, resulting from, among other things, abolition of censorship, amnesty for political prisoners, constitution referendum and democratic election. The central theme of the following dissertation is a unique phenomenon in the context of twentieth-century Spain: women ,who after the civil war (1936-1939) were deprived of their civil rights, once regained their suffrage in 1975, actively got involved, not only into the public life, but also begun freely revealing their creation, something rather unique in terms of theatre. Besides actresses, women playwrights - with small exceptions - were not welcomed in Frankist Spanish theatre. During the post-1975 transformation it was to become apparent that there are many of them and they represent various generations. Supported by women directors, they entered the Spanish stage, becoming a permanent feature of Spanish theatre. Specific, feminine theatrical discourse began to emerge in creations of Spanish female playwrights of the new generation. The first generation of female dramatist in the post-war era consisted mainly of women poets and writers who dealt with dramatic literature rather sporadically. According to Patricia O’Connor, the group included authors born in the first two decades of the 2011’ century, e.g. : Heliodora Sedaño de Bedriñana, Julia Maura, Mercedes Ballesteros, Maria Isabel Suárez de Deza, Carmen Troitiño and Luisa María Lineares. Unfortunately, their works has been practically unknown to the general public. It is worth mentioning that the inability to present their work to the public as well as low self-worth in relation to other creators made them seek cooperation of male playwrights who were able to open doors to the world of theatre. Doubting their own abilities has been reflected in the works of those female playwrights who tried to emulate the works of their male-counterparts. Next generation of women playwrights that includes: Ana Diosdado, Lidia Falcon, Carmen Resino, Lourdes Ortiz, María José Ragué-Arias, Concha Romero i Maribel Lázaro, was undoubtedly more fortunate in terms of presenting their works to the public. Third generation of women dramatists, whose debut coincides with the time of the transformation include: Paloma Pedrero, Marisa Ares, Yolanda García Serrano, Isabel Hidalgo, Pilar Pombo and María Manuela Reina. In the first post-Franco decade, female playwrights that are considered to be the part of the first generation of creators, continua to be active: : Lidia Falcon, Ana Diosdado and Carmen Resino, all of which have their works continuously performed. Undoubtedly the situation has improved due to, among other things, creation of independent theaters that gladly cooperate with young artists. It should be mentioned that women dramatists actively participating in the development of Spanish scene frequently took part in conferences and debates about theatre and artistic projects in general, undoubtedly attracting the interest of the public and the critics. Works of the third-generation female playwrights surely differs from that of their predecessors. Not following the well-known patterns created by their male counterpart, young women dramatists create their own sense of artistic aesthetic. Searching for a new feminine discourse, they experiment with form, combining different artistic techniques. Looking at the leading themes undertaken by the female dramatists, one can notice a high level of sensitivity and thoughtfulness to others. Main characters presented in their works are often vulnerable, weak and rejected by the society individuals. Surely the main character presented in the dramas is a woman with an image entirely different than those presented in literature until now. Without a doubt, women theatre shows a wide range of themes and aesthetics. Authors happily take up universal subjects, ever-present in literature as well as those that come from everyday life, suggesting however a new - feminine approach. The aspect of love - favorite among women dramatist - beside the romantic and tender, appears in the context of difficult man-woman relations. Heroines presented in the dramas often experience lack of love and understanding along with a sense of loneliness. Authors often concentrate on a difficult social situation of women in Spain. Lack of financial independence in marriage and no possibility of divorce are the topics often discussed in their works. Special interest in the topic of women equality is presented by Lidia Falcon. She raises an important subject of domestic violence that still exists in Spain. The subject of domestic violence also discussed by Maribel Lázaro in Humo de beleño, Maria Jose Ragué -Arias in Clitemnestra and Marisa Ares in Negro seco i Rotos intencionados. New image of present reality is represented by scenes full of violence. Cultural identity of man and woman in the context of social-political changes in Spain are one of the important topics raised in the women theater by Paloma Pedrero as well as Maribel Lázaro and Isabel Hidalgo. Despite large variety in the context of drama structure, short forms dominate in women theater. Female dramatists choose urban space as a favorable setting and limit the time and the number of actors to two or three. Such minimalistic approach also dominates in the stage space. According to the new theatrical trends, Paloma Pedrero and Ana Diosdado use light and timbre in order to substitute elements of stenography. In Mujeres caminaron con el fuego del siglo by Lidia Falcón and in Rotos intencionados by Marisa Ares one can notice audiovisual effects that create additional stage space. Actors’ stage movement plays a significant role in the limited stage space. Careful gesture and mimic guidelines for the actors fill the stage space with elements previously not noticed by the audience in El llanto de dragón by Maria Manuel Reina, Personal e intransferible Carmen Resino or La fosa by Maribel Lázaro Willingness to experiment beyond the scene aspect can also be found on the language level. Language becomes one of the most expressive artistic measures as seen in the works of Paloma Pedrero, Marisa Ares or Maribel Lázaro. Dramatic works of young generation women was undoubtedly presented in the post-Franco era. Theatrical plays by Ana Diosdado at the turn of the seventies and eighties were perhaps the most acclaimed. Plays by Paloma Pedrero presented in Spain, USA, Chile, France and Costa Rica enjoyed success as well. However, Lidia Falcón, Carmen Resino and Maribel Lázaro were less fortunate in presenting their works. Spanish audience though had a chance to become acquainted with the works of Concha Romero, Lourdes Ortiz as well as Yolanda Garcia Serrano, Isabel Flidalgo, Yolanda Pallin, Pilar Pombo, Manuela Maria Reina and Marisa Ares. Angélica Liddell, who presents her work mainly abroad, is perhaps the most controversial artists who debuted in the past two decades. What is more, it is worth mentioning the laureates of many prestigious awards: Antonia Bueno, Elena Cánovas, Laila Ripoll, Eva Hibernia, Diana de Paco Serrano, Beth Escudé, Charo González Casas, Mercé Sarrias, Vanessa Monfort, Blanca Doménech, Marta Buchaca, Diana I. Luque, Lola Brasco, María Velasco and Vanesa Sotelo.