Presbyters and deacons in monastic communities of late antique Gaul

W rozprawie doktorskiej badam, dlaczego niektórzy mnisi w późnoantycznej Galii przyjmowali święcenia kapłańskie i jakie pełnili obowiązki w swoich wspólnotach. Kwestie te są ściśle związane z ówczesnym rozwojem kleru, który z jednej strony ulegał instytucjonalizacji, a z drugiej znajdował się w polu oddziaływania prądów ascetycznych. Staram się ustalić, które ze zwyczajów mniszych zostały przejęte przez środowiska duchowne i w jaki sposób wpłynęło to na sposób postrzegania zarówno duchownych, jak i mnichów. Zastanawiam się, co stanowiło główną różnicę pomiędzy nimi i w jakim stopniu święcenia mnichów przełożyły się na proces włączania ruchu mniszego w struktury hierarchii kościelnej. W centrum tych zagadnień plasuje się skomplikowana relacja łącząca mnichów z władzą biskupią. Badam więc nie tylko dlaczego biskupom nierzadko zależało na wyświęceniu mnichów, lecz także w jaki sposób budowali oni wraz z duchownymi ze swoich diecezji wspólnoty na wzór wspólnot monastycznych. W mojej pracy postawiłem sobie za cel przyjrzenie się przypadkom mnichów łączących życie mnisze ze święceniami kapłańskim. Analizuję to zjawisko od strony obydwu tych powołań, aby ustalić sposób ich wzajemnego oddziaływania. Praca doktorska jest podzielona na cztery główne rozdziały. W pierwszym pochylam się nad najwcześniejszą historią monastycyzmu galijskiego, badając okres od ostatniej ćwierci czwartego wieku do pierwszej dekady wieku piątego. Postacią centralną pozostaje w nim Sulpicjusz Sewer oraz bliscy mu Marcin z Tours i Paulin z Noli. Zasadniczym ustaleniem tej części pracy jest konstatacja, że już w tym okresie możemy obserwować zalążki duchowości eucharystycznej i jej głębokie związki z kultem świętych. Drugi rozdział koncentruje się na dziejach monastycyzmu na południu Galii: od założenia klasztoru na wyspie Lérins na początku piątego wieku do działalności Cezarego z Arles w pierwszej połowie szóstego wieku. Pokazuję w nim, z jakich powodów mnisi zaczęli być postrzegani jako doskonali kandydaci do święceń. Przekonanie to było do tego stopnia powszechne, że od wszystkich duchownych zaczęto wymagać przejęcia chociaż części zwyczajów monastycznych. W rozdziale trzecim śledzę rozwój ruchu mniszego w Królestwie Burgundów. Badam przede wszystkim klasztor w Agaune i wspólnoty założone przez Ojców Jurajskich. Podstawowym celem tej części rozprawy pozostaje pokazanie roli duchownych w nowym typie fundacji monastycznych skoncentrowanych na modlitwie wstawienniczej. Podkreślam destrukcyjny wpływ, jaki mnisi-duchowni mogli wywierać na hierarchię wewnątrzklasztorną. Rozważam również, w jaki sposób rosnąca liczba duchownych w klasztorach przełożyła się na potrzebę udzielania specjalnych przywilejów niektórym wspólnotom mniszych zarówno przez władzę świecką, jak i duchowną. Czwarty rozdział, ostatni, opisuje szóstowieczny monastycyzm galijski postrzegany wszystkim przez pryzmat pism Grzegorza z Tours. Analizuję w nim ostateczne zbliżenie się do siebie sposobu życia mnichów i duchownych, którego szczególnym wyrazem jest opuszczenie przez mnichów szeregów laici, ludzi świeckich. Zajmuję się w nim również zjawiskiem przedstawiania się biskupów jako autorytety we wszystkich aspektach życia mniszego. Jednocześnie nadal przywiązuję dużą wagę do wszystkich świadectw wskazujących na udział środowisk mniszych w rozwoju duchowości eucharystycznej i kultu świętych. Rozprawę doktorską zamyka krótki apendyks, w którym śledzę złożony stosunek Hieronima ze Strydonu do mnichów przyjmujących święcenia kapłańskie. W podsumowaniu pracy podkreślam, że w świetle dostępnych nam źródeł święcenia prezbiteratu lub diakonatu były stosunkowo często przyjmowane przez mnichów późnoantycznej Galii. Miał na to wpływ przede wszystkim rozwój duchowości opartej na Eucharystii i kulcie świętych. W związku z powyższym postuluję zrewidowanie znaczenia, jakie dla rozwoju monastycyzmu galijskiego, w tym jego klerykalizację, mieli zarówno mnisi iryjscy, jak i pisma Grzegorza Wielkiego.

This study investigates why some monks in Late Antique Gaul were invested in holy orders and what duties they assumed in their communities. These issues are directly linked to the development of the institutionized clergy in this period and the extent to which the clergy was being influenced by the ascetic ideals. I attempted to identify monastic practices appropriated by clerics and how this changed the general perception of both monastic and clerical vocations. I wondered what constituted a difference between the two creeds and in what ways the ordination contributed to the process of monks being integrated into the hierarchical Church. At the centrepiece of all these issues lies the complex relationship between the monks and the episcopal power. I investigated in detail not only the reasons why bishops introduced monks into clerical grades but also why and how the bishops organized their subordinate clergy in monastic-like fashion. In my study, therefore, I aimed to inquire with equal care into the monastic and clerical side of monastic clergy and the exact ways in which these two intertwined with each other. My dissertation is divided into four chapters. The first tackles the earliest history of Gallic monasticism from the last quarter of the fourth century up to the first decade of the fifth. It is centred around the person of Sulpicius Severus and two people very close to his heart, Martin of Tours and Paulinus of Nola. It shows above all that the Eucharistic spirituality interwoven with the cult of saints, which is usually associated with the later period, might have its origins in this era. The second chapter tells the story of Southern Gallic monasticism during the long fifth century, from the foundation of Lérins up to the Caesarius of Arles’ episcopate. It presents in particular how monks were considered the perfect candidates to clergy; so much so, that all clerics were required to adopt a more or less monastic way of life. The third chapter concentrates on the institution and development of the fifth-century monastery of Agaune, although it also heavily features a group of monastic communities from Jura, similarly from the Burgundian territories. The primary aim of this part is to demonstrate the role of ordained monks in the new type of monastic communities which began to serve as ‘factories’ of intercessory prayer. I accentuate the disruptive influence of monastic clergy on the monastic hierarchy and how the presence of ordained monks advanced the need to grant special concessions to monasteries from the royal and episcopal powers. The fourth and final chapter offers a study of sixth-century Gallic monasticism based predominantly on the writings of Gregory of Tours. Its main focus is the final fusion of monastic and clerical lifestyles which resulted in monks no longer being regarded as laymen. I also describe how bishops took the mantle of monastic experts, again paying much attention to the participation of monastic circles in the Eucharistic spirituality and the cult of saints. The main body of the dissertation is followed by an appendix in which I investigate Jerome of Stridon’s complicated attitude to monastic clergy. In the conclusion, I emphasise that, in light of the extant evidence, most Gallic monasteries had at least a few monks invested in holy orders, even at the very early time. Correspondingly, the roots of the phenomenon I consider as primarily responsible for the advancement of monastic clergy, the Eucharist celebrated in praise of the saints and their relics, can be traced to this time as well. Consequently, I propose that the impact of Hiberno-Scottish monks and Gregory the Great’s works, which were long considered to be the driving force behind the introduction of such phenomena as the private mass and, consequently, behind the rise of monastic clergy, was perhaps less momentous than previously thought and ought to be downgraded, at least to some extent.