Taniec w wychowaniu renesansowym wyższych warstw społecznych

Celem podjętym przez autorkę było zgromadzenie i przedstawienie źródeł dotyczących znaczenia tańca w wychowaniu i edukacji doby renesansu. Ich różnorodność miała zaprezentować tło i kontekst historyczno-kulturowy dla pojawienia się traktatu Orchésographie i ukazać jego wartości wychowawcze, a szerzej podjąć po raz pierwszy próbę pokazania tańca jako nieformalnego elementu programu wychowania człowieka renesansowego. Badania źródeł jakimi są podręczniki tańca z przełomu XV i XVI wieku, ich analiza i krytyka, zostały opracowane w rozprawie doktorskiej zatytułowanej Taniec w wychowaniu renesansowym wyższych warstw społecznych. Rozprawa składa się z VIII rozdziałów ułożonych problemowo, ukazując taniec w wychowaniu epoki Renesansu jako spadkobiercę poprzednich epok, który z nową siłą ukazał swoje wartości w pismach humanistów i pedagogów Odrodzenia. W społeczeństwie taniec pełnił i nadal pełni różnorodne funkcje, między innymi: socjalizującą, magiczną, estetyczną, komunikacyjną. Funkcje te zmieniały się, przybierały na sile lub zanikały, w trakcie ewolucji społeczno-kulturowej poszczegolnych obszarow etniczno-narodowych. W swoich analizach tańca w epoce renesansu odwołuję się do tych funkcji tańca, które jednocześnie nakładają się na proces wychowania jednostki w kontekście jej klasy społecznej. Funkcje te zostały ujęte w poszczególnych rozdziałach. Ramy czasowe analizowanego tematu wyznaczają w niniejszej pracy: z jednej strony przybliżone daty pojawienia się pierwszych zabytków pisanych Domenico da Piacenza – instrukcji tanecznych, aż po wydanie traktatu Orchésographie, czyli okres pomiędzy 1445 do 1589 roku. Rozwój kultury odrodzenia przyczynił się szczególnie do rozwoju tańca jako sztuki oraz tańca jako aktywności wychowawczo-społecznej. Zachowaniu proporcji pedagogicznego postulatu „w zdrowym ciele zdrowy duch” służył taniec, jako aktywność godna osób wyższych kręgów społecznych, arystokracji, książąt, a nawet głowy państwa, stając się jednocześnie wzorem do naśladowania dla środowiska mieszczańskiego, w tym rozwijającej się klasy urzędniczej. Przywrócenie ideałów pedagogicznych starożytności, szczególnie przez humanistów włoskich, służyło jako przykład i uzasadnienie wprowadzania tańca do programu wychowawczego dworzanina i urzędnika państwowego. Również w całej złożoności zachowań i etykiety dworskiej taniec wykorzystywany był nie tylko jako czysta rozrywka, ale jako narzędzie okazywania siły polityczno-ekonomicznej i środek do zmiany pozycji na drabinie społecznej renesansowej Europy. Nie wszędzie jednak postulaty dotyczące tańca były przyjmowane w ten sam sposób. W kulturze polskiej taniec nie pełnił aż tak widocznej funkcji we wczesnorenesansowym życiu szlachty, chociaż gościł na dworze Wawelskim. Czynnikiem praktycznym zaprezentowania roli tańca w kulturze odrodzenia, w tym pokazanie jego funkcji wychowawczo-społecznej, jest podniesienie dyskusji na temat tańca w edukacji w środowisku polskich pedagogów, nauczycieli i wychowawców. Taniec, jako element współczesnego programu nauczania szkolnego, pozbawiony jest sprecyzowanych wytycznych co do jego funkcji w wychowaniu współczesnym. Przypomnienie myśli renesansowych humanistów i pedagogów, wskrzeszających starożytny ideał wychowania kalokagatia, a także (po raz pierwszy) zaprezentowanie polskiemu czytelnikowi nowego wypisu ze źródeł renesansowych może stanowić materiał do refleksji nad edukacyjnym znaczeniem tańca we współczesnej pedagogice.

Undertake research on the role of dance in the culture and education of the Renaissance is the result of perceived gaps in two fields of research: theory and history of education, as well as dance history and its teaching. An interest in the history of dance has been initiated by author's activity in the reconstruction group, the interest which was the first step on the path of scientific research and attempt to associate dance history with Pedagogy, in particular, the history of education. Regarding pedagogy, the study of the conditions and context of the process of teaching and education in genral, and dancing is one of the forms of human activity, expressing the cultural needs, including aesthetic and social needs, binding it with elements of physical education, so it deserves attention of educators. In a society the dance has various functions, among others: socializing, magical, aesthetic. These functions have evolved, grew in strength or disappeared during the socio-cultural evolution of the specific ethno-national regions. In the circle of Mediterranean cultures the dance was widely practised in many areas of social activity. Plato emphasized its aesthetic and educational meaning which is often overlooked in the analysis of his reflections on education. Both in ancient times and the Middle Ages the dance practices were accused of their frivolous and immoral character. In the Middle Ages it was portrayed in various ways, depending on the impact of the Church on society. With the secularization of life and social change at the turn of the fourteenth and fifteenth century dance has become a regular part of social life. The folk culture associated with the ceremonies and fairground entertainment was a source of inspiration for juglers and masters of entertainment at court. The emergence of observers who were not participants in the dance action, influenced the aesthetic approach of the public to this action. The flourishing arts in the sixteenth century helped obtain a higher position of the dance in the privileged social circles. Many patrons of that time are remembered by their love for beauty in various aspects: intellectual, aesthetical and material. In their courts they have employed painters, architects, musicians and masters of the art of dance. So favorable conditions allowed writing of treatises on dance. Some of them were also source of guidance about etiquette at the time which have become the research interest of the author. The main source material for this work is the manual entitled Orchésographie et traicte en forme de dialogue par lequel toutes personnes peuvent facilement apprendre et practiquer l'honneste exercice des dances, printed by Jehana de Preyz at Lengres and released in 1589 by Jehana Tabourot, under a pseudonym Thoinot Arbeau. The aim of the analysis of the Orchésographie handbook is an attempt to answer the following questions: to whom it was addressed the manual and what is the educational content which have been included in it? The intention of the author's work was also to examine the significance of dancing in the education of the Renaissance higher social strata. The reason why it is worth to introduce Polish readers the work Orchésographie, is the content widely that goes beyond textbook dance itself. The author's research focused on showing the dance in relationship between culture and social structure and education, which is emphasized by the composition of the work. This dissertation is also an attempt to show position of dance in the socio-cultural context of Renaissance. Various functions and forms of dance in the Renaissance era widen the scope of issues included in the doctoral dissertation. Thus the work also covers related areas of art history, like dance, history of culture, sociology and aesthetics. The most important, however, was the perspective of the history of education. Through the analysis of the source and historical context, this work show the aspects of education through dance in the Renaissance era, thanks to which it will be possible to look at Renaissance education in a different perspective.