Optymalizacja podatkowa w warunkach konkurencji podatkowej

Benjamin Franklin podkreślał, iż „tylko dwie rzeczy w życiu są pewne: śmierć i podatki”. O ile pierwsza jest nieunikniona, o tyle drugą można przynajmniej próbować zoptymalizować. Podatki zawsze wzbudzały szereg kontrowersji, gdyż z jednej strony umożliwiają redystrybucję dochodów, z drugiej zaś mogą zaburzać efektywną alokację zasobów. Podejmowane w pracy doktorskiej kwestie, stanowią wkład do teorii optymalnego opodatkowania, z uwagi na połączenie dorobku dotychczasowych prac naukowych z badaniami empirycznymi. Kluczowe jest przede wszystkim uwzględnienie podstawowych rodzajów obciążeń podatkowych, obejmujących dochody kapitałowe przedsiębiorstw, dochody osób fizycznych oraz konsumpcję, dla krajów członkowskich Unii Europejskiej. Teoria optymalnego opodatkowania od lat cieszy się niesłabnącym zainteresowaniem, zarówno wśród naukowców, jak i praktyków polityki fiskalnej. Obie strony zgadzają się, że ze względów praktycznych i finansowych, niewykonalne jest stworzenie systemu podatkowego uwzględniającego indywidualne cechy podatników, tzw. teoria first best. Stąd też poszukiwania efektywnego rozwiązania (second best), które pozwoliłoby maksymalizować dobrobyt społeczny i/lub minimalizować bezzwrotną stratę społeczną wywołaną przez obciążenia. Co więcej, w dobie pogłębiającej się globalizacji, w przypadku analiz obejmujących oddziaływanie podatków na wzrost gospodarczy, coraz częściej wymienia się również wady i zalety zarówno harmonizacji, jak i konkurencji podatkowej. Dzisiejsze poglądy dotyczące konsekwencji zastosowania konkurencji podatkowej, jak również dostosowania poziomu pożądanej harmonizacji znacząco się różnią, zarówno na poziomie analiz akademickich, jak i wśród badań z zakresu administracji publicznej. Głównym celem pracy doktorskiej była identyfikacja struktury podatkowej, która maksymalizowałaby wzrost gospodarczy w warunkach konkurencji podatkowej o kapitał. O ile dotychczasowe analizy często były zdominowane przez teoretyczne modele optymalizacyjne, bądź to maksymalizujące dobrobyt społeczny lub/i funkcje użyteczności, bądź też minimalizujące bezzwrotną stratę społeczną, o tyle w pracy maksymalizowany był wzrost gospodarczy, co stanowi interesującą alternatywę dla typowych modeli optymalnego opodatkowania. Struktura obciążeń podatkowych, maksymalizująca wzrost gospodarczy, powinna przede wszystkim opierać się na podatkach, które w niewielkim stopniu zniekształcają ilość zaangażowanego w gospodarce kapitału i pracy. Oznacza to, preferowanie obciążenia podatkowego konsumpcji, a w dalszej kolejności pracy i kapitału (jako źródeł przychodów budżetowych). Jednocześnie, w warunkach występowania konkurencji podatkowej, obciążenie podatkowe pracy powinno być wyższe niż opodatkowanie kapitału, głównie ze względu na większą mobilność drugiego ze wskazanych czynników produkcji. Maksymalizacja wzrostu gospodarczego implikuje również, aby obciążenia kapitału i pracy, nie były na zbyt wysokim poziomie, w przeciwieństwie do opodatkowania konsumpcji. Ponadto, harmonizacja podatku od dochodów kapitałowych przedsiębiorstw, niekoniecznie jest zjawiskiem pożądanym, zwłaszcza w odniesieniu do krajów o różnym poziomie rozwoju gospodarczego. Z kolei, sukcesywne obniżanie stóp podatkowych, niekoniecznie ma przełożenie na niższe wpływy do budżetu, skutkujące ograniczonymi dobrami publicznymi, co tym samym podważa występowanie race to the bottom. Praca została zorganizowana w trzy części, a każda z nich stanowi wstęp i podstawę kolejnego etapu. Pierwszy rozdział został skoncentrowany wokół teoretycznych aspektów opodatkowania. Podsumowane w nim zostały kluczowe prace badawcze, dotyczące zarówno teorii optymalnego opodatkowania, konkurencji podatkowej, a także wpływu podatków na wzrost gospodarczy. Teorie, przywołane w pierwszym etapie, znalazły swoje odzwierciedlenie w dalszych częściach pracy, skupionych głównie wokół analiz empirycznych. Dotychczasowe badania posłużyły bowiem identyfikacji zmiennych, zarówno zależnych, jak i niezależnych , które następnie znalazły zastosowane w budowie modeli panelowych badania ekonometrycznego, jak również skonstruowaniu odpowiedniego modelu optymalizacyjnego w kolejnej części. Podstawowa metoda badawcza niniejszej pracy została skupiona wokół maksymalizacji funkcji produkcji w postaci Cobb – Douglasa. Ostateczne wnioski zostały wyciągnięte z badania optymalizacyjnego. Oparte one zostały o quasi – egzogeniczny model wzrostu, zawierający w sobie elementy zarówno modelu typowo egzogenicznego (egzogeniczność technologii, stałe efekty skali, zdefiniowanie czynników produkcji poza modelem), jak również endogenicznego (otwartość gospodarki, efekt akumulacji kapitału). Optymalizacja, która stanowi przedmiot pracy doktorskiej, pozwoliła na wyznaczenie takiej struktury podatkowej, przy której wzrost gospodarczy jest maksymalizowany. Elementy wskazanej funkcji produkcji, tj. kapitał (K) i praca (L), zostały wyznaczone w dwóch odrębnych równaniach regresji, tj. modelu kapitału oraz modelu pracy. Dla każdego z nich przeprowadzono szczegółową analizę danych oraz uzasadniono wybór zmiennej zależnej i zmiennych objaśniających, co ostatecznie doprowadziło do skonstruowania postaci funkcji regresji, która następnie została poddana analizie ekonometrycznej. W rezultacie, powstał model wzrostu, skalibrowany empirycznymi danymi i uwzględniający nie tylko zmienne podatkowe, ale również elementy polityki podatkowej (wydatki budżetowe), jak i te czynniki, które tę politykę kształtują m.in. konkurencja podatkowa, czy też alternatywny koszt kapitału. Wyniki ekonometrycznych modeli kapitału i pracy są zgodne z oczekiwaniami. Potwierdzono, założoną w hipotezie, kolejność uszeregowania opodatkowania (pod względem stopnia zniekształcania ilości zaangażowanego w gospodarce kapitału i pracy), poczynając od ITR od konsumpcji, ITR od pracy, a kończąc na ITR od dochodów kapitałowych przedsiębiorstw. Ponadto, zastosowanie wyników uzyskanych z modelu optymalizacyjnego podniosłoby poziom wzrostu gospodarczego w poszczególnych krajach, przynajmniej o kilka lub nawet kilkadziesiąt punktów procentowych. O ile główny przekaz badania skoncentrowany był wokół optymalnej struktury podatkowej maksymalizującej wzrost gospodarczy, to istotnym elementem analizy, odróżniającym go od dotychczasowych prac, było również uwzględnienie otwarcia gospodarki. Zgodnie z oczekiwaniami, zostało dowiedzione, że im krótszy dystans między krajami, tym niższa pozycja netto FDI/PKB. Konsekwencją tego jest z kolei silniejsza skłonność do konkurencji w stosunku do polityki państw znajdujących się w sąsiedztwie, w celu przyciągnięcia kapitału zagranicznego. Rozprawa doktorska szczególnie zyskuje na aktualności, biorąc pod uwagę istnienie jednego europejskiego rynku z aż dwudziestoma ośmioma różnorodnymi systemami podatkowymi. Coraz wyraźniej zarysowuje się bowiem potrzeba gruntownej reformy systemu podatkowego, która nie powinna ograniczyć się do wzmożonej transparentności, ale przede wszystkim powinna skupić się na wnikliwej analizie wpływu opodatkowania na wzrost gospodarczy, zwłaszcza biorąc pod uwagę otwartość dzisiejszych gospodarek i swobodę przepływu zarówno kapitału, jak i siły roboczej.