Urbanizm społeczny i transformacje przestrzenne w Medellin – między polityką społeczną a promocją miasta

Kolumbijskie miasto Medellin stało się symbolem transformacji miejskiej za sprawą przemiany jakie przeszło od 1991 roku, kiedy z największym wskaźnikiem liczby zabójstw było najbardziej niebezpiecznym miastem świata do 2013 roku kiedy uzyskało tytuł najbardziej innowacyjnego miasta na świecie w konkursie na Miasto Roku, organizowanym przez The Wall Street Journal i bank Citi. Szczególną uwagę mediów i badaczy zwróciła strategia „urbanizmu społecznego”, w ramach której za pomocą zintegrowanych projektów społeczno-przestrzennych próbuje się zmodernizować i skonsolidować osiedla miejskie o nieformalnym pochodzeniu, wzmacniając ich kapitał społeczny, promując partycypację i poprawiając jakość życia. Ważnym zadaniem tej strategii była spłata tak zwanego „długu społecznego”, czyli wielu dekad zaniedbań wobec zmarginalizowanych osiedli Medellin. Niniejsza praca podejmuje próbę odpowiedzi na pytanie o rzeczywistą skuteczność urbanizmu społecznego w poprawianiu jakości życia i spłacaniu „długu społecznego”. Aby odpowiedzieć na to pytanie w niniejszej pracy wychodzi się od teorii sprawiedliwości przestrzennej oraz stawia główną hipotezę, że w Medellin mimo zastosowana strategii urbanizmu społecznego i miejskiej transformacji nie jest spłacany tzw. „dług społeczny” w duchu sprawiedliwości przestrzennej. Aby doprecyzować tak postawione zagadnienie i umożliwić odpowiednie zaprojektowanie badania, stawiane są pytania o: ważność elementów architektury i infrastruktury dla zadowolenia z zamieszkiwanego osiedla, rodzaj kapitału społecznego, który najbardziej sprzyja poczuciu bezpieczeństwa i zadowoleniu z zamieszkiwanego miejsca, osiągnięty w Medellin poziom partycypacji społecznej, oraz o to, które grupy społeczne na urbanizmie społecznym skorzystały najmniej a które najbardziej. Badania przeprowadzone na potrzeby pracy uwzględniały analizę dostępnej literatury, analizy danych zastanych oraz realizację własnego badania ilościowego i jakościowego, oraz mapowania behawioralnego w wybranych peryferyjnych osiedlach, które doświadczyły zmian w przestrzeni. W badaniu ilościowym w formie grupy kontrolnej uwzględniono także osiedla, które takich zmian nie doświadczyły. Na bazie dostępnych danych oraz własnego badania przyjęto hipotezę o tym, iż urbanizm społeczny i transformacje przestrzenne w Medellin nie były skutecznym narzędziem spłaty tak zwanego „długu społecznego”. Zaobserwowano, iż rodzajem więzi społecznych, które w największym stopniu sprzyjają poczuciu bezpieczeństwa w zamieszkiwanym miejscu nie są te silne, utożsamiane z wiążącym kapitałem społecznym, ale te słabe i liczne. Tworzeniu się takich więzi z kolei sprzyjają łatwo i powszechnie dostępne przestrzenie publiczne, położone blisko miejsca zamieszkania i codziennych dróg poruszania się mieszkańców. Spośród inwestycji czynionych w duchu urbanizmu społecznego, niektóre spełniają te kryteria, wśród nich są UVAs – wielofunkcyjne obiekty sportowo-rekreacyjne. Jednak inne wielkie projekty takie jak Ogród Linearny, położone dalej od osiedli, nie mają takiego pozytywnego przełożenia na satysfakcję mieszkańców czy ich sytuację materialną jak to początkowo zakładano. Co więcej, zdarza się, że takie inwestycje wywołują konflikty wśród lokalnych społeczności, bywają także postrzegane jako niestosowne w obliczu niezaspokojonych podstawowych potrzeb związanych z warunkami mieszkaniowymi czy dostępem do mediów publicznych. Takie wrażenie związane jest także z poziomem partycypacji społecznej, który w Medellin, zwłaszcza pod koniec drugiej dekady XXI wieku pozostaje na niskim poziomie „działań pozornych” wg klasyfikacji Sherry Arnstein. Wreszcie, w Medellin jest wciąż wiele osiedli, których mieszkańcy nie doczekali się znaczących interwencji a przykładem nowo powstających przestrzeni wykluczenia jest rozległe „miasteczko” budownictwa społecznego, Nuevo Occidente, którego mieszkańcy doświadczają zerwania więzi społecznych, braku przestrzeni publicznych, trudności w poruszaniu się po mieście czy wielu konfliktów w nowym miejscu zamieszkania. Jednocześnie urbanizm społeczny okazał się skutecznym narzędziem w promocji miasta, przyciągając turystów i inwestycje zagraniczne, na czym jednak w największym stopniu korzystają elity polityczne i gospodarcze Medellin.

The Colombian city of Medellin has become a symbol of urban transformation due to the changes it has undergone since 1991, when it was the most dangerous city in the world with the highest homicide rate, till 2013, when it was claimed the most innovative city in the world in the City of the Year competition organized by The Wall Street Journal and Citi Bank. The strategy of "social urbanism", which tries to modernize and consolidate neighbourhoods of informal origins by integrated social-spatial projects, strengthening their social capital, promoting participation and improving the quality of life, has brought particular attention of the media and researchers. An important task of this strategy was the payback of the so-called "social debt", that is, many decades of neglect that marginalized neighbourhoods of Medellin had experienced. This work attempts to answer the question about the real effectiveness of social urbanism in improving the quality of life and paying off the "social debt". To answer this question, the theory of spatial justice is the starting point. The main hypothesis is, that in Medellin, despite the implementation of the strategy of social urbanism and urban transformation, the so-called "social debt", in the spirit of spatial justice, is not paid back. In order to take the topic further and enable the appropriate design of the study, questions are asked about: the importance of architecture and infrastructure for the satisfaction with the inhabited neighbourhood, the type of social capital that is most important for the sense of security and satisfaction with the inhabited place, the level of social participation achieved in Medellin, and about the social groups which the least and the most benefited from the social urbanism. The research carried out for the purpose of this work included the analysis of the available literature, the analysis of existing data and the implementation of own quantitative and qualitative research, as well as behavioural mapping in selected peripheral neighbourhoods that experienced changes in space. In the quantitative study a control group was designed and it included neighbourhoods that had not experienced such changes. On the basis of available data and own research, a hypothesis that social urbanism and spatial transformations in Medellin were not an effective tool for repaying the so-called "social debt", was accepted. It has been observed that the type of social ties which are most important for the feeling of security in the inhabited place are not the strong ones, identified with the binding social capital, but the weak and numerous ones. The creation of such bonds, in turn, is fostered by easily and commonly accessible public spaces, located close to the place of living and the daily routes of inhabitants. Among the investments made in the spirit of social urbanism, some meet these criteria, including UVAs - multifunctional sports and recreation facilities. However, other large projects, such as the Linear Garden, located further from houses, do not have such a positive impact on the satisfaction of residents nor on their financial situation as it had been initially assumed. Moreover, it happens that such investments cause conflicts among local communities, they are also perceived as inappropriate in the face of unmet basic needs related to housing conditions or access to public media. Such an impression is also related to the level of social participation, which in Medellin, especially at the end of the second decade of the 21st century, remains at a low degree of "tokenism" according to the Sherry Arnstein classification. Finally, there are still many neighbourhoods in Medellin, in which the inhabitants have not received significant interventions, and the vast "town" of social housing, Nuevo Occidente is an example of newly emerging areas of exclusion. In these areas inhabitants experience the break of social ties, lack of public spaces, difficulties in moving around the city or many conflicts in the new place of living. At the same time, social urbanism turned out to be an effective tool in promoting the city, attracting tourists and foreign investments, which, however, is the most beneficial for Medellin's political and economic elites.