Prawodawstwo anty-SLAPP w Unii Europejskiej

Wolność słowa stanowi fundament każdej demokracji. Jest ona również podstawowym filarem integracji europejskiej. Postępowania typu SLAPP(Strategiczne pozwy przeciwko partycypacji publicznej), będące formą odwetowego procesu mającego na celu powstrzymanie wolności wypowiedzi w sprawach o znaczeniu publicznym, stanowią istotne zagrożenie dla realizacji tego obowiązku. Ograniczając możliwość kontrolowania spraw o znaczeniu publicznym, zarówno o charakterze ekonomicznym, jak i politycznym, pozwy typu SLAPP mają również szkodliwy wpływ na funkcjonowanie rynku wewnętrznego oraz na zasadę rządów prawa w Unii Europejskiej. Przyjęcie przepisów anty-SLAPP jest szczególnie pilną kwestią w kontekście Unii Europejskiej, która obecnie stawia czoła bezprecedensowym wyzwaniom związanym z rządami prawa i demokracją. Reformy, które uwzględniają kluczową rolę dziennikarzy, organizacji pozarządowych oraz społeczeństwa obywatelskiego w ochronie rządów prawa, stanowiłyby istotny wkład w rozwój wartości demokratycznych, tam, gdzie inne mechanizmy zawiodły. Niniejsza praca ma na celu przedstawienie aktualnego stanu wiedzy na temat SLAPP-ów w UE, ukazanie złożoności problemu oraz wskazanie kluczowych obszarów wymagających dalszych badań. W badaniu zastosowano metodologię prawnoporównawczą, opartą na istniejącej literaturze i analizach prawnych. Pierwsza część pracy omawia elementy definicyjne SLAPP-ów, z postulatem przyjęcia inkluzywnego podejścia w identyfikowaniu i ochronie osób narażonych. Obejmuje to analizę, kto jest celem SLAPP-ów, jakie tematy są przedmiotem sporu, jak wpływają one na uczestnictwo demokratyczne, a także czy pozwy są bezzasadne i jakie intencje kierowały powodami. W drugiej części przedstawiony jest destrukcyjny wpływ SLAPP-ów na demokrację i prawa podstawowe w Europie. Analizuje również wyzwania wynikające z funkcjonowania wspólnego rynku UE oraz złożoności jurysdykcyjnych, wskazując na pilną potrzebę działań legislacyjnych na poziomie unijnym. Trzecia część analizuje zarówno narzędzia prawne, jak i pozaprawne w walce z SLAPP-ami, proponując całościowe podejście obejmujące spory cywilne i karne oraz kwestie materialne i proceduralne. Część czwarta koncentruje się na istniejących modelach legislacyjnych i technikach, wskazując kluczowe obszary przyszłych badań i rozwoju polityki w celu wsparcia unijnych ustawodawców. Poprzez analizę wieloaspektowego charakteru SLAPP-ów oraz ich wpływu na uczestnictwo demokratyczne, badanie to ma na celu ukazanie skali i powagi problemu oraz stymulowanie dyskusji nad koniecznością wdrożenia silnych mechanizmów przeciwdziałania SLAPP-om. Badanie skupia się na identyfikacji kluczowych trendów i wzorców w dokumentowanych przypadkach, dostarczając jednocześnie podstaw dla dalszych badań i działań legislacyjnych. SLAPP-y stanowią jedno z najbardziej destrukcyjnych zagrożeń dla demokracji i wolności słowa. Ich skuteczne zwalczanie wymaga zintegrowanych działań na poziomie krajowym i międzynarodowym. Ostatecznie, ochrona wolności wypowiedzi i pluralizmu medialnego jest nie tylko obowiązkiem prawnym, ale także koniecznością wynikającą z potrzeby wspierania społeczeństwa obywatelskiego oraz zachowania fundamentów demokratycznego państwa prawa. Tylko poprzez skoordynowane działania ustawodawców, sądownictwa i społeczeństwa możliwe jest zapewnienie środowiska, w którym wolność słowa będzie realnie chroniona, a SLAPP-y zostaną skutecznie wyeliminowane. Ze względu na dużą dynamikę sytuacji legislacyjnej praca uwzględnia stan prawny z dnia 31 stycznia 2025 r.

Freedom of speech is the cornerstone of any democracy and a fundamental pillar of European integration. SLAPP lawsuits (Strategic Lawsuits Against Public Participation), which serve as retaliatory legal actions aimed at suppressing freedom of expression on matters of public interest, pose a significant threat to the realization of this principle. By limiting the ability to scrutinize public matters of both economic and political significance, SLAPPs have a detrimental impact on the functioning of the internal market and the rule of law within the European Union. The adoption of anti-SLAPP legislation is an urgent priority for the European Union, which is currently facing unprecedented challenges to the rule of law and democracy. Reforms that recognize the pivotal role of journalists, non-governmental organizations, and civil society in safeguarding the rule of law would make a substantial contribution to strengthening democratic values, especially where other mechanisms have failed. This thesis aims to present the current state of knowledge on SLAPPs within the EU, highlight the complexity of the issue, and identify key areas requiring further research. The study employs a comparative legal methodology based on existing literature and legal analyses. The first section explores the definitional elements of SLAPPs, advocating for an inclusive approach to identifying and protecting those at risk. It examines who the primary targets of SLAPPs are, the topics of dispute, how these lawsuits affect democratic participation, and whether the claims are baseless and motivated by improper intent. The second section discusses the destructive impact of SLAPPs on democracy and fundamental rights in Europe. It also addresses challenges arising from the functioning of the EU's internal market and jurisdictional complexities, underscoring the urgent need for legislative action at the EU level. The third section analyzes both legal and non-legal tools to combat SLAPPs, proposing a comprehensive approach that considers civil and criminal disputes as well as substantive and procedural aspects. The fourth section focuses on existing legislative models and techniques, highlighting key areas for future research and policy development to assist EU lawmakers. By analyzing the multifaceted nature of SLAPPs and their impact on democratic participation, this study aims to shed light on the scale and severity of the issue while stimulating discussion on the necessity of implementing robust anti-SLAPP mechanisms. It identifies key trends and patterns in documented cases, providing a foundation for further research and legislative action. SLAPPs represent one of the most destructive threats to democracy and freedom of speech. Effectively combating them requires integrated efforts at both national and international levels. Ultimately, protecting freedom of expression and media pluralism is not only a legal obligation but also a necessity to support civil society and uphold the foundations of a democratic rule-of-law state. Only through coordinated action by legislators, the judiciary, and society can an environment be ensured where freedom of speech is genuinely safeguarded and SLAPPs are effectively eradicated. Due to the dynamic nature of the legislative situation, this study reflects the legal framework as of January 31, 2025.