Fachwissenstransferenz im öffentlichen Diskurs am Beispiel deutschsprachiger Texte über Windenergie

Przedmiotem rozprawy doktorskiej jest transferencja wiedzy specjalistycznej w dyskursie publicznym na przykładzie niemieckojęzycznych tekstów na temat energii wiatrowej. Fundament badań stanowi antropocentryczna teoria języków specjalistycznych. Zakłada ona m.in. (umotywowane ontologicznie) rozróżnienie pojęciowe w obrębie zakresów rzeczywistości określanych mianem „idiolektów specjalistycznych” oraz rzeczywistych „polilektów specjalistycznych”. Idiolekty specjalistyczne istnieją rzeczywiście jako inherentne i integralne właściwości konstytuujące specjalistyczną kompetencję językową w mózgach konkretnych ekspertów. Rzeczywiste „polilekty specjalistyczne” to przekroje logicznych właściwości konstytuujących sferę lektalną każdego z wziętych pod uwagę specjalistów. Idiolekty specjalistyczne należy zatem postrzegać jako pewien zakres wiedzy badanych specjalistów. Wiedza (specjalistyczna) zaś to właściwość mózgów konkretnych ludzi (specjalistów) (S. Grucza 2012: 165). Wiedza językowa jest wprawdzie pewną „immanentną właściwością mózgów konkretnych osób”, jednak: „żadne wyrażenia językowe, żadne wyrazy, ani żadne zdania, ani żadne teksty nie zawierają w sobie żadnej wiedzy, ani żadnego znaczenia, ani żadnej treści semantycznej, ani żadnych sądów. Wyrażenia językowe – wyrazy, zdania, teksty – są jedynie swoistymi zastępnikami, eksponentami (reprezentacjami) określonej wiedzy lub jej pewnego zakresu, jej substancjalną reprezentacją (dźwiękową, graficzną), ale nie są jej modelami ani odbiciami” (S. Grucza 2010: 46). Przyjąwszy takie spojrzenie na wiedzę należy stwierdzić, że nie można wiedzy (specjalistycznej) bezpośrednio zmierzyć, zbadać itp. Dlatego wyrażenie „transferencja wiedzy (specjalistycznej)” rozumiana jest w niniejszej pracy jako formułowanie i uzewnętrznianie tekstu w funkcji zastępnika wiedzy (specjalistycznej), którą dana osoba chce, by ktoś odgadnął. Teksty stanowią natomiast materiał, za pomocą którego można podjąć próbę rekonstrukcji języka jego autora bądź autorów. Teksty – jak to przyjmuje S. Grucza (2012) – to konkretne ustne lub pisemne wyrażenia językowe, które zostały wytworzone przez konkretnego mówcę/słuchacza w konkretnym akcie językowej komunikacji (może być to wyraz lub zdanie lub szereg wyrazów lub zdań), z kolei dyskurs oznacza interakcję głównie za pomocą tychże tekstów: „Anders gesagt ist das, was ich hier als „Diskurs” bezeichne, eine Interaktion, die mit Hilfe konkreter Texte durch konkrete Teilnehmer eines Diskurs realisiert wird“ (S. Grucza 2012: 176-177). Każdy konkretny dyskurs to współdziałanie przynajmniej dwóch osób (uczestników konkretnej interakcji). W tytule pracy celowo użyłam wyrażenia dyskurs, aby podkreślić, że analizowałam nie tylko pisemnie zrealizowane teksty w ramach konkretnej komunikacji specjalistycznej, lecz osobiście zwróciłam się do autorów analizowanych tekstów o ustosunkowanie się do mojej interpretacji – jest to zatem przykład klasycznej interakcji. Wprawdzie otrzymałam obszerny materiał od autora jedynie dwóch tekstów, jednak temu, że żaden inny autor – niekiedy mimo deklaracji – nie przekazał mi swoich spostrzeżeń, nie poświęcałam więcej uwagi w pracy, gdyż nie miało to bezpośredniego wpływu na wyniki badań. Języki specjalistyczne można scharakteryzować na podstawie ich funkcji. Za S.Gruczą przyjmuję, że języki specjalistyczne to języki generowane przez konkretnych specjalistów na potrzeby komunikacji specjalistycznej (S. Grucza 2012: 204). Z kolei teksty specjalistyczne można rozumieć jako obiekty, które zostały wytworzone przez konkretnych specjalistów dla wyrażenia ich wiedzy (S. Grucza 2012: 175-176). Dlatego zajmowanie się tekstami specjalistycznymi względnie językami specjalistycznymi nie powinno odbywać się w oderwaniu od konkretnych autorów konkretnych tekstów: „Nur konkrete Fachtexte, die von konkreten Fachleuten hervorgebracht wurden, könnten Aufschlüsse über ihre Fachsprache und ihr Fachwissen geben. Die Funktion der Fachtexte erschöpfe sich nicht nur darin, dass sie ein konkretes Fachwissen darstellen und zum Ausdruck bringen würden. Fachtexte seien nämlich auch wirkliche Mittel der Fachkommunikation“ (S. Grucza, tamże). Jednak według S. Gruczy (2012: 168) samo nasycenie terminologią specjalistyczną danego tekstu nie jest jedynym wyznacznikiem jego fachowości: „Fachowość wyrażeniowa może przejawiać się także w stosowanych w danej dziedzinie wzorach tekstowych. Tak rozumianą fachowość wyrażeniową należy rozpatrywać w kategoriach gradualnych. Tekst specjalistyczny może bowiem być mniej lub bardziej nasycony terminami oraz może on w jakimś stopniu odzwierciedlać ustanowione konwencje (wzory)” (Zając 2012: 46). Istotna z punktu widzenia moich badań była charakterystyka autorów analizowanych tekstów. Według S. Gruczy zadaniem lingwistów nie jest odpowiedź na pytanie, kto jest specjalistą w danej dziedzinie, a kto nie: „Daher befasst sich die Fachsprachenlinguistik z.B. nicht mit Fragen, wie man konkretes Fachwissen erzeugen (hervorbringen) könne, auf Grund welcher Kriterien ein Wissensgebiet als Fachwissen betrachtet werden kann, oder welchen Umfang das Fachwissen einer Person haben müsse, damit sie als sachkundig in einem Fachgebiet betrachtet werden könne. Alle diese Fragen müssen von den einzelnen Fachdisziplinen beantwortet werden“ (S. Grucza 2012: 141). To zadanie należy do przedstawicieli poszczególnych dyscyplin. Dlatego analizę każdego tekstu poprzedzam prezentacją autora (zwykle na podstawie informacji podanych przez czasopismo lub autoprezentacji autora w internecie). Pragnę podkreślić, że każdy z autorów zajmuje się profesjonalnie tematem energii wiatrowej. Jak wspomniano, teksty to produkty komunikacji, a ta z kolei może być realizowana ustnie lub pisemnie. Przedmiotem badań rozprawy jest komunikacja tekstowa. Komunikacja rozumiana jest jako transferencja wiedzy za pomocą tekstu. Uogólniając można tak zdefiniowaną komunikację rozpatrywać na trzech płaszczyznach: ekspert-ekspert, ekspert-laik oraz laik-laik. Należy jednak stwierdzić, że tak naprawdę brak jest konkretnej granicy między płaszczyznami. W rozprawie analizowana jest komunikacja specjalistyczna z zakresu energii wiatrowej, jaka zachodzi w ramach dyskursu publicznego. Tematycznie praca nie zajmuje się korzyściami i ryzykiem płynącymi z zastosowania energii wiatrowej, lecz koncentruje się na obserwacji i opisie zjawisk językowych. Ponadto należy podkreślić, że kompleksowość dyskursu na temat energii odnawialnych w ogóle i energii wiatrowej, polega przede wszystkim na tym, że oba należą także do innych obszarów badań. Dyskusja na ten temat jest przedmiotem zainteresowania nie tylko specjalistów od energii odnawialnych czy inżynierów, ale także historyków, ekonomistów i polityków (publikacji na ten temat jest wiele, np. Hau 2008; Gruss 2008; Ohlhorst 2009; Kammer 2011). Nie ma jednak żadnych lingwistycznych badań, w których poddano analizie sposoby prowadzenia dyskusji na temat energii wiatrowej, a liczba lingwistycznych publikacji na temat energii odnawialnych jest niewielka (np. Jung 1994; Stötzel 1995; Kals 2000). Podstawowy problem, jaki postawiono w pracy wiąże się z następującymi pytaniami: 1. Czy założenia lingwistyki antropocentrycznej dotyczące transferencji wiedzy specjalistycznej sprawdzają się w przypadku konkretnych tekstów? 2. Jakie sposoby językowego przedstawiania wiedzy specjalistycznej są charakterystyczne dla ekspertów z dziedziny energii wiatrowej? 3. Co umożliwia specjalistom (relatywnie) precyzyjne i zgodne z zamierzonym celem tworzenie i rozumienie tekstów z dziedziny energii wiatrowej?