Mechanizmy i strategie przekazywania języka odziedziczonego przez diasporę polską w krajach niemieckojęzycznych

Praca poświęcona jest mechanizmom i strategiom przekazywania języka przez diasporę polską w krajach niemieckojęzycznych, ze szczególnym uwzględnieniem Polonii żyjącej w Wiedniu. Zbadano w niej i opisano problematykę przekazywania języka polskiego (jako odziedziczonego) z drugiej na trzecią generację polskich emigrantów żyjących w Austrii, wskazując na problemy i bariery w przekazywaniu języka ojczystego, w szczególności w sytuacjach deficytów językowych – charakterystycznych dla drugiej generacji oraz małżeństw mieszanych. W pracy postawiono trzy hipotezy badawcze, które miały na celu zidentyfikowanie czynników wpływających na przekazywanie języka odziedziczonego wśród Polaków mieszkających w Austrii: Hipoteza I: Pokolenie zerowe (wychodźcy) i druga generacja (pokolenie polonijne I) z wyższym wykształceniem dbają lepiej o przekaz języka ojczystego niż osoby słabiej wykształcone. Hipoteza II: Dzieci, które zaobserwowały u swoich rodziców proces uczenia się języka obcego (kursy, nauka samodzielna), bardziej dbają o przekaz języka odziedziczonego niż dzieci, które tego nie zaobserwowały. Hipoteza III: Druga generacja (pokolenie polonijne I) przejmuje analogiczne strategie uczenia swoich dzieci (trzecia generacja) języka polskiego, do tych, jak stosowali ich rodzice (pokolenie zerowe/wychodźcy). Praca doktorska składała się z pięciu rozdziałów. W pierwszym omówiono tematykę dwujęzyczności, w tym formy i typy zjawiska oraz kwestie związane z wychowaniem dwujęzycznym. Drugi rozdział poświęcono historii ruchów emigracyjnych Polaków, sytuacji społeczno-demograficznej w Austrii, szczególnie w Wiedniu. Omówiono profil społeczny i językowy polskiej diaspory w Austrii, charakteryzując I generację (emigranci z lat 80. XX w.), II generację (ich dzieci) oraz III generację (wnuki) żyjącą w Austrii. Trzeci rozdział dotyczył problematyki przekazywania języka polskiego przez polską diasporę oraz roli instytucji i organizacji polonijnych w utrzymaniu języka polskiego i kultury polskiej w Austrii. W czwartym rozdziale opisuję 21 studiów przypadków rodzin II generacji i ich dzieci w zakresie przekazywania języka polskiego jako obcego. Szczegółowo analizuję sytuację językową dotyczącą przekazywania polszczyzny w poszczególnych rodzinach, wskazując na czynniki wspierające i zaburzające ten przekaz u kolejnej generacji urodzonej w Austrii. Uwzględniam wpływ pandemii SARS CoV-2 na badane zjawisko. Wywiady przeprowadzone z rodzicami i przedstawicielami oświaty polonijnej w Austrii dostarczyły cennych wyników dotyczących m.in. motywacji do wychowania dzieci dwujęzycznych, sposobu komunikacji w rodzinie, wyboru języka do codziennej rozmowy. Wskazały na użyte strategie w przekazywaniu języka i rodzaje błędów popełnianych przez rodziców. Pozwoliły na zrozumienie problemów istniejących w szkołach polonijnych oraz w austriackich szkołach na zajęciach z języka polskiego jako ojczystego. Wyniki zostały poddane analizie w celu weryfikacji hipotez oraz znalezieniu odpowiedzi na pytania badawcze. Przeprowadzone badania wykazały, że rodzice II generacji z powodu własnych braków językowych często rezygnują z przekazywania języka lub kierują się błędnymi założeniami, wynikającymi z braku wiedzy na temat wychowania dwujęzycznego. W konsekwencji coraz mniej dzieci III generacji potrafi mówić po polsku. Przekazywanie umiejętności pisania rodzice III generacji rzadko uważają za potrzebne. Nie zdając sobie przy tym sprawy, że brak umiejętności czytania i pisania stwarza zagrożenie dla utrzymania języka polskiego za granicą, szczególnie w erze cyfrowej. Konieczne jest podjęcie działań, zmierzających w kierunku podniesienia ich świadomości na temat istniejących strategii wychowywania dwujęzycznego w pełnym zakresie (mówienie, pisanie i czytanie) i płynących z tego korzyści.

This doctoral thesis investigates the mechanisms and strategies of language transmission among the Polish diaspora in German-speaking countries, with a focus on the Polish diaspora in Vienna. In the 1980s and 1990s, many Poles emigrated to Austria due to political and economic difficulties in their home country, resulting in a large Polish community being formed. The children of these immigrants grew up in Austria, learning German and integrating into Austrian society. While many still maintain ties to their Polish roots, passing on the native language to the third generation has become a challenge, particularly with mixed ethnic marriages and the lack of contact with other polish speakers apart from their families, who mostly live in Austria. In this study I focused on interviews with 21 families of second-generation Polish immigrants who were born and/or raised in Austria. The main aim of the survey was to discuss their problems, concerns, and strategies for passing on the language inherited from their parents. Additionally, I spoke with teachers, professors and experts in Polish language teaching as a foreign language, as well as experts in bilingual education, to gain a fuller picture of the situation being studied. The thesis is divided into five chapters, with the first chapter discussing bilingualism and bilingual acquisition, including the strengths and weaknesses of bilingual individuals. The second chapter describes the Polish diaspora in Austria, providing information on their ethnic makeup, social status, and sense of identity. It also discusses Austria's position on maintaining and strengthening mother tongue and heritage language in general. In the third chapter, the thesis examines the institutions and organizations in Austria that support and maintain the Polish community and its culture, traditions, and language. The fourth chapter presents the empirical part of the thesis, which includes a longitudinal study consisting of two phases: an online survey as well as personal interviews with parents of the second generation who live in Vienna and want to pass on their heritage language. The study identifies barriers to heritage language transmission and is supported by expert interviews on language education and preservation of Polish as a foreign language in Austria. Family configurations, incomplete knowledge of the inherited language, and a lack of contact with Poland in the second generation create completely different conditions for passing on the language to the third generation than those the parents themselves had. The second generation often grew up in a "Polish home" or had the opportunity to visit their family in Poland. If this "Polish home" is not created for the third generation, the likelihood of language transmission without external help from Polish schools and institutions are very low. It is difficult for second-generation parents to maintain their focus when communicating with their child only in Polish, especially when they are in a German-speaking environment. When the child begins their schooling German becomes the dominant language, which is also the dominant language for the parent. This creates another problem. The child does not have a natural need to communicate with the parent in Polish. Additionally, the first-generation grandparents themselves often live in Austria and understand German well. Therefore, the child does not need to speak Polish to their parents, grandparents, or others in their day-to-day life. In conclusion, maintaining the Polish language among successive generations in Austria is a challenging task, and efforts should be made to raise awareness about bilingual parenting strategies and the importance of learning to read and write in the minority language. Otherwise, the downward trend in the level of proficiency in the Polish language among successive generations is likely to continue, leading to a further decline in the number of speakers of this language in Aust.