Pamięć, niepamięć i pozapamięć. O wykorzystaniu wizualnych archiwów domowych przez polskich artystów.

Praca magisterska Pamięć, niepamięć i pozapamięć. O wykorzystaniu wizualnych archiwów domowych przez polskich artystów analizuje rolę fotografii rodzinnej w kontekście współczesnej sztuki polskiej. Autor, Maciej Jan Dragan, bada, jak domowe archiwa wizualne funkcjonują jako narzędzie do odzyskiwania sprawczości nad pamięcią i tożsamością. Fotografia rodzinna, zjawisko zarówno intymne, jak i uniwersalne, staje się przedmiotem refleksji w kontekście historycznym i geospołecznym, w tym w kontekście Polski – kraju naznaczonego wojnami, migracjami i dynamicznymi przemianami społecznymi. W takich warunkach zdjęcia te ewoluują od prostych nośników wspomnień do artefaktów pamięci oraz pozapamięci, czyli wspomnień zbudowanych na narracjach pokoleniowych, które łączą mit z rzeczywistością fotograficzną. Pierwsza część pracy charakteryzuje fotografię rodzinną, wskazując na jej funkcje dokumentacyjne i symboliczne. Omawia techniczne i narracyjne aspekty zdjęć, które mimo pozornej banalności kryją w sobie głębokie treści związane z rodziną. Kolejne rozdziały rozwijają koncept „pozapamięci” – autorskiego terminu opisującego mechanizmy wypełniania luk pamięciowych za pomocą narracji i obrazów, często tworzących nowe, czasem mityczne, tożsamości. Ważnym elementem pracy jest analiza działań współczesnych polskich artystów wykorzystujących archiwa rodzinne. Twórcy ci reinterpretują i dekonstruują fotografie, budując nowe narracje, które podkreślają złożoność pamięci i jej zdolność do przekształcania rzeczywistości. W pracy uwzględniono również autorski projekt wystawy Ustawienia z bliskimi, który łączy osobiste refleksje autora z mechanizmami pamięci i pozapamięci. Praca ta stanowi wkład w dyskusję o roli fotografii rodzinnej jako medium artystycznego, podkreślając jej znaczenie w budowaniu i reinterpretacji tożsamości. Złożoność analizowanych zagadnień, od technicznych aspektów zdjęć po ich socjologiczną i antropologiczną interpretację, ukazuje wielowymiarowość fotografii rodzinnej i jej potencjał jako narzędzia badawczego i twórczego w polskiej sztuce współczesnej.

The master's thesis examines the role of family photography in the context of contemporary Polish art. The author, Maciej Jan Dragan, explores how domestic visual archives function as tools for reclaiming agency over memory and identity. Family photography, an intimate yet universal phenomenon, becomes a subject of reflection within historical and socio-geographical contexts, particularly in Poland—a country marked by wars, migrations, and dynamic social transformations. Under such conditions, these photographs evolve from simple carriers of memories into artifacts of memory and beyond-memory, a term describing recollections constructed from generational narratives that blend myth with photographic reality. The first part of the thesis characterizes family photography, highlighting its documentary and symbolic functions. It discusses the technical and narrative aspects of photographs, which, despite their apparent banality, conceal profound meanings related to family. Subsequent chapters elaborate on the concept of beyond-memory—an original term coined by the author to describe mechanisms of filling memory gaps through narratives and images, often creating new, sometimes mythical, identities. A significant component of the thesis is the analysis of contemporary Polish artists who utilize family archives. These creators reinterpret and deconstruct photographs, building new narratives that emphasize the complexity of memory and its ability to transform reality. The thesis also includes the author's exhibition project, Settings with Loved Ones, which integrates personal reflections with the mechanisms of memory and beyond-memory. This thesis contributes to the discourse on the role of family photography as an artistic medium, emphasizing its importance in constructing and reinterpreting identity. The complexity of the analyzed topics, ranging from the technical aspects of photographs to their sociological and anthropological interpretations, highlights the multidimensional nature of family photography and its potential as a research and creative tool in contemporary Polish art.