Przemyska „jesień życia” (1920-1947) Ulany Krawczenko

Niniejsza praca poświęcona jest biografii i dorobkowi pisarskiemu klasyka literatury ukraińskiej Ulany Krawczenko (1860-1947) ze szczególnym uwzględnieniem późnego tzw. przemyskiego okresu jej życia – od roku 1920 do 1947. Literatka jest znana z tego, że jako pierwsza kobieta w dziejach piśmiennictwa ukraińskiego wydała drukiem zbiór własnych wierszy (Prima Vera, 1885). Z wielkim zaangażowaniem wiele lat pracowała też jako nauczycielka w szkołach ludowych. W literaturoznawstwie stereotypowo kojarzy się ją z postacią słynnego ukraińskiego pisarza Iwana Franki, który był przyjacielem i mentorem poetki w latach jej młodości. Wielu krytyków rozpatrywało i nadal rozpatruje twórczość Ulany Krawczenko przez pryzmat jej bliskich relacji z tym wybitnym przedstawicielem literatury ukraińskiej, przez co z pola widzenia znika solidny dorobek pisarki z okresu międzywojennego, zaś w centrum uwagi badaczy pozostaje ten z końca XIX w. Do końca pierwszej dekady XXI w. badania nad późnym okresem życia i twórczości Ulany Krawczenko były utrudnione z braku dostępu do większej części jej prywatnego archiwum, które na skutek skomplikowanych wydarzeń powojennych znalazło się w Archiwum Klasztoru Ojców Bazylianów w Warszawie i do niedawna nie było uporządkowane. Niniejsza praca jest pionierską pod względem wykorzystania licznych nieznanych i nigdy wcześniej nie publikowanych materiałów dotyczących biografii i dorobku literackiego znanej pisarki ukraińskiej. Celem rozprawy doktorskiej jest naświetlenie białych plam w życiorysie klasyka literatury ukraińskiej, a także analiza jej bogatej spuścizny międzywojennej, w tym reinterpretacja jej utworów w kontekście wcześniej niewiadomych szczegółów biografii literatki. W uwagach wstępnych autorka szkicuje tło historyczne i teoretyczne oraz przedstawia założenia metodologiczne. Zastosowano metodę analizy dokumentów osobistych, metodę biograficzną (autobiograficzną), z wykorzystaniem listów, autobiografii, pamiętnika – notesu, luźnych zapisek, notatek, fotografii, ale również ustnych i pisemnych świadectw najbliższych Ułany Krawczenko. Zebrane źródła umożliwiają zastosowanie metody analizy treści, a także metody typologicznej. Pierwszy rozdział przedstawia początki biografii twórczej poetki o mieszanym austriacko-ukraińskim pochodzeniu (nazwisko panieńskie Schneider), pokazuje proces jej dojrzewania światopoglądowego oraz źródła poglądów na misję i zadania pisarza ukraińskiego. Przeanalizowano również wpływ fatalnych wydarzeń w życiu osobistym Ulany Krawczenko (nieudane życie małżeńskie, tragiczna śmierć syna, zabitego w walce o niepodległość Polski z rąk Ukraińca) na tematykę i walory estetyczne utworów literackich tej piewczyni ukraińskiej niepodległości. Rozdział drugi przybliża okoliczności życia pisarki w okresie międzywojennym, kiedy po przejściu na emeryturę zamieszkała ona w Przemyślu. Był to trudny, a zarazem niezwykle twórczy okres jej życia: po niezwykle bolesnych doświadczeniach I wojny światowej znalazła w sobie siły, by zająć się twórczością literacką, w tym uporządkowaniem swojego dotychczasowego dorobku, jak i tworzeniem nowych dzieł. Podkreślono fakt znacznej dysproporcji między liczbą książek, wydanych przez pisarkę w latach młodości oraz w okresie przemyskiej „jesieni życia”, kiedy to Ulana Krawczenko wykazała się niezwykłą aktywnością twórczą. Analizie poddano liczne utwory (poezje, prozę i dramat), które wydane były lub powstały w międzywojniu. Uwagę zwrócono również na działalność publicystyczną i społeczną pisarki, która w latach 20.-30. XX w. była swoistą żywą legendą dla Ukraińców Galicji Wschodniej. Jako pionierka ukraińskiego ruchu kobiecego i członkini wielu organizacji społecznych, była autorką licznych wierszy okolicznościowych i wspomnień z lat młodości. W rozdziale trzecim został przedstawiony ostatni okres życia Ulany Krawczenko – czasy II wojny światowej i pierwszych lat powojennych. Pokazano jak stalinowska machina propagandowa próbowała wykorzystać jej autorytet – jako znanej pisarki ukraińskiej i przyjaciółki Iwana Franki – dla swoich celów. Na podstawie materiałów archiwalnych zrekonstruowano ostatnie lata życia pisarki, kiedy powojenne władze komunistyczne postanowiły deportować ją z Polski do ZSRR. Naświetlono także fakt, dlaczego leciwej literatce udało się uniknąć wysiedlenia z Przemyśla. Dodatkowym walorem pracy – poza analizą literaturoznawczą, jest wprowadzenie do obiegu naukowego zupełnie nieznanych dotychczas dokumentów osobistych Ulany Krawczenko, które posłużyć mogą jako materiał źródłowy do kolejnych badań zarówno biograficznych (nie tyle samej pisarki, co osób ją otaczających), literaturoznawczych, społeczno-kulturowych, historycznych i innych. W aneksie rozprawy doktorskiej zostały umieszczone nigdy wcześniej nie publikowane listy wysłane do Ulany Krawczenko przez znanych ukraińskich literatów, redaktorów oraz działaczy społecznych. W zakończeniu podsumowano wnioski pracy. Według autorki, aktywność i dorobek Ulany Krawczenko z późnego okresu życia przeczą jej stereotypowemu obrazowi na którym przedstawia się ją jako satelicki fenomen Iwana Franki. Bogata i różnorodna międzywojenna twórczość literacka pisarki z Przemyśla, jej działalność społeczna oraz barwna biografia zasługują na większą uwagę tak na Ukrainie jak i w Polsce.

This work is devoted to the biography and writings of the classic of Ukrainian literature, Ulana Kravchenko (1860-1947), with particular emphasis on the late of the Przemyshl period of her life – from 1920 to 1947. The writer is known for being the first woman in the history of Ukrainian literature to publish a collection of her own poems (Prima Vera, 1885). She also worked as a teacher in folk schools for many years. In literature, she is stereotypically associated with the figure of the famous Ukrainian writer Ivan Franko, who was a poetess' friend and mentor in her youth. Many critics have considered and still consider the work of Ulana Kravchenko through the prism of her close relations with this outstanding representative of Ukrainian literature, that disappears from the field of view of the writer's solid output from the interwar period, while the focus of researchers remains from the end of the 19th century. Until the end of the first decade of the 21st century, research on the late period of life and work of Ulana Kravchenko was hampered by the lack of access to most of her private archive, which due to complicated post-war events was found in the Archives of the Basilian Monastery in Warsaw and until recently was not ordered. This work is a pioneer in the use of numerous unknown and never published materials on the biography and literary output of a well-known Ukrainian writer. The goal of the doctoral dissertation is to illuminate the white spots in the biography of a classic of Ukrainian literature, as well as to analyse her rich interwar heritage, including reinterpreting her works in the context of previously unknown details of the literary biography. In the introductory remarks, the author sketches historical and theoretical background and presents methodological assumptions. The method of analysing personal documents, the biographical (autobiographical) method was used, using letters, autobiography, diary – notebook, loose notes, notes, photographs, but also oral and written testimonies of the closest to Ulana Kravchenko. The collected sources enable the use of content analysis methods as well as typological methods. The first chapter presents the beginnings of the creative biography of the poetess of mixed Austrian-Ukrainian descent (maiden name Schneider), shows the process of her ideological maturation and sources of views on the mission and tasks of the Ukrainian writer. The impact of fatal events in the personal life of Ulana Kravchenko (unsuccessful marital life, the tragic death of her son killed in the fight for Poland's independence at the hands of an Ukrainian) on the subject and aesthetic values of the literary works of this Ukrainian independence girl was also analysed. The second chapter introduces the writer's circumstances in the interwar period, when she moved in Przemyshl after she retired. It was a difficult and unusually creative period of her life: after the extremely painful experiences of the First World War, she found strength to engage in literary work, including the organization of her previous achievements, as well as the creation of new works. The fact of significant disproportion between the number of books published by the writer in her youth and during the Przemyśl 'autumn of life' was emphasized, when Ulana Kravchenko showed an extraordinary creative activity. Numerous works (poetry, prose and drama) that were published or created in the interwar period were analysed. Attention was also paid to the writer's journalistic and social activity, which was in the 1920s-30s. The twentieth century was a kind of living legend for the Ukrainians of Eastern Galicia. As a pioneer of the Ukrainian women's movement and a member of many social organizations, she was the author of numerous occasional poems and memories of her youth. The third chapter presents the last period of Ulana Kravchenko's life – the times of World War II and the first post-war years. It was shown how the Stalinist propaganda machine tried to use her authority – as a well-known Ukrainian writer and a friend of Ivan Franko – for their purposes. Based on archival materials, the writer's last years of life were reconstructed when the post-war communist authorities decided to deport her from Poland to the USSR. The fact that the old writer managed to avoid being expelled from Przemyśl was also highlighted. An additional advantage of the work – apart from literary analysis, is the introduction into the scientific circulation of completely unknown personal documents of Ulana Kravchenko, which can be used as a source material for further biographical (not only the writer's research, but surrounding persons), literature, socio-cultural studies, historical and others. The annex to the doctoral dissertation includes previously not published letters sent to Ulana Kravchenko by well-known Ukrainian writers, editors and social activists. Finally, the conclusions of the work were summarized. According to the author, the activity and achievements of Ulana Kravchenko from a late period of life contradict her stereotypical image in which she is portrayed as the satellite phenomenon of Ivan Franko. The rich and diverse inter-war literary output of the writer from Przemyśl, her social activities and colourful biography deserve more attention both in Ukraine and Poland.