Social inference from mortuary remains in medieval Nubia: A multidisciplinary approach to the analysis and interpretation of Christian cemeteries at Ghazali, northern Sudan

Przedmiotem rozprawy doktorskiej są badania wyznaczników zróżnicowania społecznego w populacji średniowiecznej Nubii w archeologicznych kontekstach funeralnych na podstawie pozostałości pośmiertnych przebadanych w trakcie prac wykopaliskowych przeprowadzonych na cmentarzyskach chrześcijańskich na stanowisku Ghazali w północnym Sudanie. Stanowiska funeralne na terenie średniowiecznej Nubii charakteryzuje duża różnorodność, zarówno w zakresie organizacji cmentarzysk, jak i architektury poszczególnych grobów. Pomimo ogólnie przyjętego egalitarianizmu w chrześcijańskiej praktyce pogrzebowej, pozostałości materialne z terenów Nubii świadczą o dużym zróżnicowaniu w obrębie odgórnie narzuconych regulacji. Rozdział I opisuje tło historyczne dla analizy kultury materialnej. Pierwsza część poświęcona jest wydarzeniom bezpośrednio poprzedzającym chrystianizację, jak również burzliwej historii nubijskiego średniowiecza. Rozdział II zawiera skrótowy opis chrześcijańskich rytów pośmiertnych, jak również ich podstaw ideologicznych, które dostarczają uzasadnienia dla wielu cech pochówku zaobserwowanych w zapisie archeologicznym. Przedstawiony jest również zarys praktyk pogrzebowych poprzedzających wprowadzenie chrześcijaństwa w Nubii oraz szczegółowy opis średniowiecznych tradycji pogrzebowych. Trzecia część rozprawy poświęcona jest badaniom archeologicznym w Ghazali. Rdzeniem stanowiska jest klasztor chrześcijański (VII-XIII w. n.e.), w sąsiedztwie którego położone są cztery cmentarzyska. W okresie pomiędzy VII a XIII wiekiem obok siebie funkcjonowały równocześnie dwie grupy ludzi -społeczność monastyczna rezydująca w klasztorze w Ghazali oraz lokalna populacja zamieszkująca niewielką osadę w okolicy, pochowana na dwóch odrębnych cmentarzyskach. Łącznie ponad 100 grobów zostało wyeksplorowanych oraz poddanych szczegółowej analizie antropologicznej oraz laboratoryjnej. Rozdział IV zawiera krótki przegląd historii badań w zakresie archeologii społecznej stanowisk funeralnych, które tworzą podstawy teoretyczne dla następującej analizy danych z Ghazali przedstawionej w rozdziale V. Różne rodzaje danych zebranych podczas badań archeologicznych, jak również późniejszej analizy szczątków ludzkich oraz badań laboratoryjnych zostały połączone celem odkrycia wzorców zróżnicowania społecznego. Za pomocą metod statystycznych przebadano związek pomiędzy lokalizacją pochówku, architekturą grobu, sposobem depozycji oraz cechami biologicznymi zmarłego, zarówno w perspektywie grupowej, jak i osobniczej. Uzyskane rezultaty zostały następnie poddane interpretacji w kontekście ogólnych informacji o obrządku pogrzebowym w średniowiecznej Nubii oraz podejściu do śmierci we wczesnym chrześcijaństwie, na podstawie źródeł archeologicznych i pisanych. Wnioski przedstawione zostały w ostatniej części pracy. Celem badań prowadzących do przygotowania rozprawy doktorskiej była analiza różnych aspektów archeologicznych pozostałości funeralnych jako wyznaczników tożsamości społecznej zmarłych oraz struktury społecznej populacji średniowiecznej Nubii. Dostępność surowców naturalnych zarysowuje rozdział pomiędzy całymi grupami ludzi i w związku z tym zdaje się być ważnym wyznacznikiem statusu. Przynależność do społeczności monastycznej albo lokalnej ludności wiejskiej przekłada się na różnice w architekturze funeralnej. Jako członkowie wspólnoty mnisi cieszyli się prawdopodobnie pewnymi przywilejami wynikającymi z faktu, iż klasztor był jednostką gospodarczą, która partycypowała w rynku. Co więcej, lepsza lokalizacja pochówku w połączeniu z bardziej wyszukanym projektem architektonicznym zdają się być markerem uprzywilejowanej pozycji w społeczeństwie nubijskim. Subtelniejsze osobliwości w obrządku pogrzebowym zdają się korespondować z różnymi wymiarami tożsamości społecznej zmarłych, jak również mogą być wynikiem indywidualnej sprawczości ze strony osób odpowiedzialnych za pochówek.

The main aim of this study is the investigation of post-mortem correlates of social differentiation among the population of medieval Nubia based on mortuary remains at the site of Ghazali in northern Sudan. Christian funerary sites in the area of medieval Nubian kingdoms are characterised by enormous variability, both in terms of the layout of whole burial grounds, as well as the sole appearance of individual burial units. Despite the commonly accepted concept of egalitarianism of Christian burial practice, material evidence collected in Nubia so far attests to great diversity within the framework of general uniformity. Chapter I describes the historical background for the following analysis of material culture. The first section provides for an outline of events directly preceding Christianisation, as well as the turbulent history of medieval Nubia in order to set the stage for further interpretation of archaeological context. Chapter II is devoted to the description of Christian funerary rites in general, along with their ideological premises, which provide a much-needed explanation for many a phenomenon observed in archaeological record. It also recapitulates preceding burial customs, later to be subjected to cultural transformation by new religion, and finally an outline of funerary practice in the Christian period. The third section of this thesis provides a detailed summary of archaeological fieldwork conducted at the cemeteries of Ghazali. Centred around a Christian monastery (7th-13th c. AD), the site includes four burial grounds. The remains belong to two distinct groups of people, a monastic community residing in the Ghazali monastery and local lay populations buried in the vicinity of the religious establishment. Chapter IV contains a theoretical framework for the following analysis of material collected in Ghazali presented in Chapter V. Providing a short historical outline of social archaeology of funerary remains, the section makes headway into the interpretation of Nubian medieval mortuary record in terms of social diversity. Finally, Chapter V focuses on the analysis of various kinds of data retrieved during archaeological fieldwork in Ghazali at an attempt of identifying patterns of social diversity. A number of statistical tests are applied to the investigation of association between architectural variability and location of interment, both between various cemeteries and within the monastic burial ground, as well as co-occurrence of certain biological features of the deceased. The interpretation of results is provided in the discussion section in Chapter V and following Conclusions. The goal of research was the investigation of various aspects of mortuary record at an attempt of extracting information on social identities of the deceased and socio-cultural makeup of medieval Nubian population. What was demonstrated within the framework of this thesis is the fact that the shape and extent of human intervention towards mortuary treatment in medieval Nubia is defined by multiple factors. Large variability within the outlines set out by religious regulations can be observed. Approach to funerary treatment appears to be very much practical in nature, often determined by local conditions. Resources accessibility draws an economic divide between entire groups of various adaptations and modes of living and thus becomes a correlate of status. The distinction between regular lay populations and the monastic communities translated to differences in mortuary features. As the members of a community, so in a group-wise perspective, the monks enjoyed some advantages stemming from the monastery being an entity participating in the market economy. Furthermore, more elaborate architectural design in association with advantageous location may thus serve as a correlate of social standing. Subtler idiosyncrasies in funerary provisions may partly correspond to both one’s social circumstances and human agency.